چرایی این همه چالش/
دکتر امیرحسین حاجی میری (داروساز، متخصص اقتصاد و مدیریت دارو): قیمتگذاری دارو، یکی از پیچیدهترین مسائل در حوزه اقتصاد سلامت است. این مسئله به دلیل ماهیت ویژه دارو که یک کالای ضروری برای حفظ سلامت انسان است، از حساسیتی بالا برخوردار است. در این مقاله، به بررسی دلایل عدم امکان سپردن تعیین قیمت دارو به مکانیسم بازار آزاد، پیامدهای شکست بازار در این حوزه و همچنین از سوی دیگر عواقب سیاستهای انقباضی در قیمتگذاری خواهیم پرداخت.
شکست بازار زمانی رخ میدهد که بازار آزاد نتواند منابع را بهطور کارآمد تخصیص دهد که متعاقبا یک نتیجه ناکارآمد حاصل خواهد کرد. این بدان معنی است که بازار در تولید سطح بهینه کالاها یا خدمات شکست میخورد که اغلب منجر به از دست دادن ارزش خالص اقتصادی میشود.
چرا قیمتگذاری دارو نمیتواند آزاد باشد؟
ممکن است این سوال مطرح شود که چرا مانند بسیاری از اقلام مصرفی دیگر، تعیین قیمت دارو بر اساس مکانیسم بازار در تعادل بین عرضه و تقاضا تعیین نمیشود. در ذیل به اهم دلایل این موضوع اشاره شده است:
دارو بهعنوان یک کالای خاص: دارو بهدلیل نیاز حیاتی انسان یک کالای خاص تلقی شده که تقاضا برای آن بهشدت غیرکشسان است. بهعبارت دیگر، حتی با افزایش قیمت، تقاضا برای داروهای ضروری کاهشی چندان نخواهد یافت.
اطلاعات ناقص مصرفکننده: مصرفکنندگان بهدلیل پیچیدگی اطلاعات فنی و پزشکی مربوط به دارو، توانایی ارزیابی کامل کیفیت و اثربخشی انواع مختلف داروهای تجویزی را ندارند. در نتیجه، ممکن است بهجای انتخاب داروی با قیمت مناسبتر، بدون هیچ منطق مستدلی یک دارو با قیمت بالاتر را ارحجیت داده و برای مصرف انتخاب کنند.
اثرات خارجی و پیامدهای متعاقب مصرف دارو: مصرف برخی داروها میتواند اثرات خارجی و پیامدهای متعاقب مثبت یا منفی بر جامعه بگذارد. بهعنوان مثال، واکسیناسیون هم برای فرد واکسینه شده و هم برای جامعه مفید است. در حالی که آزادسازی قیمت ممکن است منجر به کاهش مصرف واکسن و افزایش هزینههای اجتماعی ناشی از شیوع بیماری شود.
عدم وجود رقابت کامل: در بازار دارو، بستر بازار آزاد و متعاقب آن امکان رقابت کامل وجود ندارد و شرکتهای دارویی بزرگ اغلب قدرت اعمال نفوذی قابل توجه دارند. در چنین شرایطی، آزادسازی قیمت میتواند منجر به ایجاد اهرم فشار و افزایش قیمتهای نامعقول توسط این شرکتها شود و امکان رقابت تولیدکنندگان کوچکتر را سلب کند.
لیکن نکته ضروری که نباید از آن غافل شد این است که به منظور کنترل شرایط و تنظیم سیاستهای اجرایی با هدف ممانعت از بروز شکست بازار، کنترل قیمت تنها اقدامی نیست که مدنظر قرار میگیرد. اقدامات مکمل و ضروری دیگری نیز لازم است، که در ذیل به آن اشاره شده است:
ترویج رقابت: ایجاد شرایط مناسب برای ورود آزادانه رقبای جدید به بازار دارو و حمایت از تولیدکنندگان مبتنی بر اصول توسعه میتواند به تنظیم منطقی بازار و زمینه رشد پایدار کمک کند.
تنظیم هوشمندانه مقررات: وضع مقررات مناسب در مسیر نظارت بر فعالیت امور زنجیره تامین شرکتهای دارویی و تبیین مشوقهای اصولی جهت ایجاد انگیزه رقابت در بستری توسعه گرا میتواند به بهبود عملکرد بازار کمک کند.
تامین مالی داروهای ضروری: دولت میتواند با ایجاد سیاستهای ویژه تامین مالی داروهای ضروری برای گروههای آسیبپذیر، به کاهش بار مالی ناشی از بیماریها بر جامعه کمک کند. سیاستهای تقویت نظام بیمه میتواند به کاهش هزینههای پرداختی از جیب بیماران کمک کند و دسترسی به دارو را بهبود بخشد.
رویکرد انقباضی رگولاتور در قیمتگذاری دارو میتواند عواقبی متعدد با خود بههمراه بیاورد که به برخی از آنها میتوان اشاره کرد:
کاهش انگیزه سرمایهگذاری: کاهش حاشیه سود شرکتهای دارویی میتواند انگیزه آنها برای سرمایهگذاری با رویکرد توسعه را کاهش دهد.
کمبود دارو: در صورت کاهش شدید حاشیه سود، برخی از شرکتها ممکن است از تولید برخی داروها منصرف شوند و اولویت تولید را به تولید داروهای با حاشیه سود بالاتر متمرکز کنند، که این امر میتواند منجر به کمبود دارو در بازار شود.
کاهش کیفیت دارو: برای جبران کاهش حاشیه سود، برخی شرکتها ممکن است از مواد اولیه با کیفیت پایینتر استفاده کنند که این امر میتواند بر کیفیت دارو اثر منفی بگذارد.
در این شرایط ذینفعان این حوزه به انحاء مختلف تحت تاثیر قرار میگیرند، بهطوریکه بیماران ممکن است با مشکل دسترسی به دارو مواجه شوند، کاهش حاشیه سود شرکتهای دارویی میتواند به کاهش انگیزه سرمایهگذاری و کاهش کیفیت داروها منجر شده و در نهایت نظام حکمران نیز ممکن است مجبور شود برای تامین داروهای ضروری هزینههایی بیشتر را متحمل شود.
با توجه به آنچه شرح داده شده میتوان نتیجه گرفت قیمتگذاری دارو یک مسئله پیچیده چندجانبه بوده که نیازمند پیادهسازی یک رویکرد جامع و متوازن است.
آزادسازی کامل قیمت دارو میتواند به شکست بازار منجر شود، در حالی که سختگیری بیش از حد سازمان غذاودارو نیز میتواند عواقبی بهبار بیاورد که پیشبینی آن چندان هم سخت نیست.
برای دستیابی به یک نظام قیمتگذاری کارآمد، قیمتگذاری نظاممند ضمن التزام به اصول حکمرانی خوب میتواند رشد و توسعه صنعت را در مسیر تحقق ارتقا پایدار سلامت جامعه رقم بزند.
/انتهای پیام/