هوش مصنوعی و عزم یک انقلاب صنعتی نوین

تغییر زمین بازی‌/ 

دکتر سیامک صدقی: هوش مصنوعی (AI) آماده است تا تحولی در حد -یا حتی فراتر از- انقلاب‌های فناورانه‌ی تاریخی ایجاد کند. با خودکارسازی وظایف شناختی، تقویت تصمیم‌گیری انسانی و تولید بینش‌های نوآورانه، فناوری‌های هوش مصنوعی اقتصادها، جوامع و زندگی‌های فردی را با سرعت و گستره‌ای بی‌سابقه بازتعریف می‌کنند.

این مقاله پتانسیل تحول‌آفرین هوش مصنوعی را از 8 منظر بررسی می‌کند. در سراسر بحث، از مطالعات داوری‌شده و گزارش‌های معتبر برای پایه‌گذاری تحلیل خود بر پژوهش‌های قابل اتکا بهره برده‌ایم.

• مقایسه‌های تاریخی
  ظهور هوش مصنوعی قابل مقایسه با دوره‌های تغییر عمیق گذشته است، به‌ویژه انقلاب صنعتی و پدیدار شدن برق. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که تأثیر اقتصادی هوش مصنوعی می‌تواند با سه انقلاب صنعتی نخست در عمق و گستره برابری کند. یکی از مرورها خودکارسازی مبتنی بر هوش مصنوعی را «انقلاب صنعتی چهارم» می‌نامد که می‌تواند مصرف انرژی را کاهش دهد، زنجیره‌های تأمین را بهینه کند و بازار کار صنایع مختلف را بازسازی کن

تحلیلی دیگر پیشنهاد می‌دهد خودکارسازی هوش مصنوعی ممکن است رشد اقتصادی جهانی را به‌میزانی چشم‌‌افسا تسریع کند، به‌واسطه‌ی مقیاس‌پذیری نیروی کار هوش مصنوعی، گسترش سریع کاربردها و افزایش قابل توجه بهره‌وری، مشابه جهش‌های تولیدی قرن هجدهم و نوزدهم.

۲. حوزه‌های آماده برای تحول مثبت
بینش‌های مبتنی بر داده و قابلیت‌های خودکارسازی هوش مصنوعی نوید منافعی چشم‌افسا در حوزه‌هایی مانند سلامت و آموزش را می‌دهند. مرکز پژوهشی Pew Research بر اساس نظر کارشناسان پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۳۵ شاهد بهبودهای چشم‌افسا در تشخیص پزشکی و پزشکی شخصی‌شده خواهیم بود، زیرا هوش مصنوعی تحلیل تصاویر را تسریع و کشف دارو را تسهیل می‌کند. در پزشکی، سامانه‌های هوش مصنوعی در حال تحول روش‌های تشخیص بیماری و پایش بیماران هستند و راهی برای ارائه مراقبت‌های ایمن‌تر و کارآمدتر فراهم می‌آورند. مروری جامع در PubMed Central توضیح می‌دهد چگونه هوش مصنوعی جریان‌های کاری بالینی را از تفسیر تصاویر رادیولوژی تا دستیارهای پرستاری مجازی تقویت می‌کند و زیربنای سامانه‌های بهداشتی هوش مصنوعی‌محور قابل اعتماد و در دسترس را می‌سازد .

۳. حوزه‌های در معرض آسیب
در حالی که هوش مصنوعی وعده‌هایی دارد، امکان گسترش سریع اطلاعات نادرست و اخبار جعلی را نیز فراهم می‌کند که می‌تواند روزنامه‌نگاری و فرآیندهای دموکراتیک را تضعیف کند. مدل‌های مولد می‌توانند حجمی بالا از متون شبیه‌سازی‌شده‌ی انسانی تولید کنند که شبه‌حقایق فریبنده را منتشر می‌سازند و تهدیدی جدی برای یکپارچگی اطلاعات به‌شمار می‌آیند. یکی از مطالعات به ظهور جعل‌های عمیق (deepfake) تولیدشده توسط هوش مصنوعی و کمپین‌های اطلاعات نادرست هدفمند اشاره دارد که به اعتماد عمومی لطمه می‌زنند و گفتمان سیاسی را مخدوش می‌کنند . پژوهشی دیگر درباره «آلودگی اطلاعات نادرست» نشان می‌دهد چگونه مدل‌های بزرگ زبانی با تزریق شبه‌حقایق به عملکرد سیستم‌های پرسش‌وپاسخ آسیب می‌رسانند و نیاز فوری به دفاع‌های قوی در برابر اطلاعات نادرست تولیدشده توسط هوش مصنوعی را برجسته می‌سازند .

۴. ترس‌ها و فوبیاهای انسانی پیرامون هوش مصنوعی
نگرانی عمومی درباره‌ی هوش مصنوعی فراتر از دغدغه‌های اقتصادی به هراس‌های وجودی می‌رسد.

یک مطالعه‌ی مقطعی در عربستان سعودی نشان داد بیش از ۹۰٪ شرکت‌کنندگان ترس‌هایی عمیق -از ترس مرگ و عدم پیش‌بینی تا احساس گناه اخلاقی- مرتبط با تکامل سریع هوش مصنوعی را تجربه کرده‌اند، که اضطراب‌های وجودی عمیق درباره‌ی آینده‌ی بشر در دنیایی تحت سلطه‌ی هوش مصنوعی را برجسته می‌کند. برای سنجش این ترس‌ها به‌صورت نظام‌مند، پژوهشگران مقیاس «تهدیدهای هوش مصنوعی» (TAI) را توسعه داده‌اند که ادراک تهدید در حوزه‌هایی مانند صدور وام، استخدام و درمان پزشکی را اندازه می‌گیرد. این مقیاس ابزاری دقیق برای کمی‌سازی فوبیاهای مرتبط با هوش مصنوعی -از نفوذ به حریم خصوصی تا از دست دادن اختیار- فراهم می‌آورد و راهنمای تدوین راهبردهایی برای کاهش ترس‌های عمومی است .

۵. نقش هوش مصنوعی در حل چالش‌های جهانی
۵.۱ –کاهش تغییرات اقلیمی
هوش مصنوعی ابزارهایی قدرتمند برای پیش‌بینی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ارائه می‌دهد. مطالعه‌ای در مجله Nature چارچوبی ارائه می‌کند که اثرات یادگیری ماشینی بر انتشار را از هزینه‌های محاسباتی تا تأثیرات سیستم ‌سطحی دسته‌بندی می‌کند و اهرم‌های سیاستی برای حداکثرسازی منافع اقلیمی در عین مدیریت مصرف انرژی را شناسایی می‌کند . مرور مکملی دیگر کاربردهای هوش مصنوعی در بهره‌وری انرژی، جذب کربن و برنامه‌ریزی شهری مقاوم را برجسته می‌کند و ظرفیت هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر و اطلاع‌رسانی سیاست‌های اقلیمی مبتنی بر داده را نشان می‌دهد.

۵.۲– کنترل آلودگی شهری
در شهرهای صنعتی، پایش کیفیت هوا و مدل‌سازی پیش‌بین مبتنی بر هوش مصنوعی مدیریت آلودگی را متحول کرده است. یک مرور روایی تکنیک‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی کیفیت هوا، سیستم‌های هشدار زودهنگام و بهینه‌سازی شبکه‌های حسگر را تشریح می‌کند و بهبودهای قابل‌توجه در مدیریت هوای شهری را نشان می‌دهد. یک مطالعه‌ی موردی صنعتی نشان می‌دهد چگونه ترکیب یادگیری پیش‌بین و نسخه‌پذیر می‌تواند انتشار کارخانه‌ها را تا ۴۷٪ از طریق تنظیمات عملیاتی مبتنی بر پیش‌بینی وضعیت هوا کاهش دهد و تعادلی میان رعایت الزامات زیست‌محیطی و نیازهای تولید برقرار سازد .

۶. آینده‌ی اشتغال انسانی
۶.۱– مشاغل در معرض خطر
پژوهشی پیشگامانه‌ از فری و آزبورن برآورد می‌کند که نزدیک به نیمی از مشاغل در ایالات متحده در معرض خودکارسازی قرار دارند و نقش‌های پشتیبانی اداری، حمل‌ونقل و تولید بیشترین احتمال کامپیوتری‌شدن را دارند. گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی می‌کند خودکارسازی و اختلالات ناشی از پاندمی تا سال ۲۰۲۵ منجر به از دست رفتن ۸۵ میلیون شغل در سطح جهانی خواهد شد، به‌ویژه در ورود داده، حسابداری و خدمات روتین، که نشان‌دهنده‌ی ابعاد گسترده‌ی تغییرات نیروی کار پیش روست .

۶.۲ -مشاغل جدید و بازآموزی
با وجود خطر جابه‌جایی مشاغل، انتظار می‌رود هوش مصنوعی خالصاً رشد شغلی ایجاد کند. مجمع جهانی اقتصاد استدلال می‌کند فناوری‌های هوش مصنوعی مشاغلی بیشتر نسبت به آنچه حذف می‌کنند، خلق خواهند کرد؛ با ظهور حرفه‌های نوینی در علم داده، راهبرد هوش مصنوعی و تولید محتوا که زیان‌های خودکارسازی را جبران می‌کنند. ابتکارات مؤثر بازآموزی برای آماده‌سازی کارگران جهت این فرصت‌های نوین حیاتی است. علاوه بر این، گزارش آینده‌ی مشاغل WEF در سال ۲۰۲۳ پیش‌بینی می‌کند طی پنج سال آینده ۶۹ میلیون شغل جدید بر اثر هوش مصنوعی و گذار سبز ایجاد خواهد شد و اهمیت یادگیری مادام‌العمر و مهارت‌های انطباق‌پذیر را برجسته می‌کند .

۷. تأثیر هوش مصنوعی در کشورهای توسعه‌یافته در مقابل در حال توسعه
۷.۱– کاهش شکاف دیجیتال
هوش مصنوعی می‌تواند دسترسی به خدمات اساسی را در کشورهای با درآمد کم و متوسط دموکراتیزه کند. چارچوبی برای انتشار هوش مصنوعی تأکید می‌کند که همکاری در زنجیره‌های ارزش جهانی و انتقال دانش می‌تواند پذیرش هوش مصنوعی را در اقتصادهای در حال توسعه بهبود بخشد و نتایجی مثبت در آموزش، سلامت و کشاورزی به همراه آورد. پژوهش‌های UNIDO نشان می‌دهد ادغام هوش مصنوعی در تولید می‌تواند تنوع اقتصادی و ایجاد شغل را تحریک کند و پتانسیل هوش مصنوعی را برای توسعه‌ی پایدار در صورت همراهی با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند نمایان سازد .

۷.۲ –خطر تشدید شکاف
از سوی دیگر، کشورهای پردرآمد در حال حاضر زیرساخت و استعداد هوش مصنوعی را در اختیار دارند و خطر «شکاف هوش مصنوعی» را که نابرابری‌های جهانی را تشدید می‌کند، افزایش می‌دهند. سازمان ملل صندوق جهانی هوش مصنوعی را پیشنهاد کرده است تا دسترسی کشورهای در حال توسعه به مدل‌ها، منابع محاسباتی و آموزش را فراهم کند و از تکرار بار نابرابر تغییر اقلیم جلوگیری نماید. با این حال، شکاف‌های سیاستی و نظارتی همراه با رویکردهای حکمرانی متفاوت، انتشار عادلانه‌ی هوش مصنوعی را با چالش مواجه می‌کند و نیازمند مکانیزم‌های نوآورانه‌ی همکاری برای پل زدن بر این نابرابری‌های فناورانه است.

۸. رابطه‌ی هوش مصنوعی و خلاقیت انسانی
۸.۱ -هوش مصنوعی به‌عنوان کاتالیزور خلاقیت
ابزارهای مولد هوش مصنوعی می‌توانند با ارائه ایده‌های نو و کاهش موانع شناختی، خلاقیت فردی را تقویت کنند. یک آزمایش کنترل‌شده نشان داد نویسندگانی که از پیشنهادهای تولیدشده توسط هوش مصنوعی استفاده کردند، داستان‌هایی خلق کردند که از نظر خلاقیت و لذت‌بخشی بالاتر ارزیابی شدند، به‌ویژه در میان نویسندگان کم‌تجربه، که ظرفیت هوش مصنوعی را برای کاتالیز کردن خلاقیت انسانی نشان می‌دهد.

۸.۲– خطرات برای نوآوری جمعی
با این حال، اتکا به پیشنهادهای هوش مصنوعی ممکن است خروجی‌های خلاقانه را همگون سازد. همان مطالعه مشاهده کرد داستان‌های کمکی‌شده توسط هوش مصنوعی از شباهت‌های بین‌داستانی بیشتری برخوردار بودند، که نشانه‌ی از دست رفتن تنوع در خلاقیت جمعی است اگر هوش مصنوعی همه‌گیر شود. منتقدان استدلال می‌کنند اتکای بیش از حد به ایده‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی می‌تواند نوآوری‌های «وحشی» و «غیرمعمول» را که اغلب پیشران دستاوردهای فرهنگی هستند، خفه کند.

* سخن آخر
هوش مصنوعی در آستانه‌ی تحولی جهانی قرار دارد که با انقلاب‌های صنعتی گذشته قابل مقایسه است و توانایی انقلاب در حوزه‌هایی از سلامت تا مدیریت محیط زیست را داراست. با این حال، این تحول خطراتی چون جابه‌جایی شغلی، انتشار اطلاعات نادرست و تشدید نابرابری‌های جهانی را به همراه دارد. مواجهه با این چالش‌ها مستلزم سیاست‌های پیشگیرانه، چارچوب‌های اخلاقی قوی و سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه در بازآموزی و زیرساخت -به‌ویژه در مناطق در حال توسعه- است. علاوه بر این، تقویت همکاری انسان و هوش مصنوعی می‌تواند افق‌هایی جدید در خلاقیت و حل مسئله بگشاید و تضمین کند هوش مصنوعی مکمل، نه جایگزین، نبوغ انسانی باشد. در این دوره‌ی سرنوشت‌ساز، پژوهش‌های چندرشته‌ای و حکمرانی فراگیر برای بهره‌گیری از وعده‌های هوش مصنوعی در کنار حفاظت از رفاه اجتماعی ضروری خواهند بود.

تایم‌لاین خلق و گسترش هوش مصنوعی

🧠 بنیادهای اولیه (قبل از ۱۹۵۰)

• 1912–1914  لئوناردو تورس کیودو “El Ajedrecista” را ساخت، یک اتوماتای اولیه‌ی شطرنج‌باز
• 1923  نمایشنامه‌ی R.U.R.  اثر کارل چاپک، واژه “ربات” را معرفی کرد
• 1943  مک‌کالوک و پیتس، اولین نورون مصنوعی را مدل‌سازی کردند
• 1950  آلن تورینگ، آزمون تورینگ را پیشنهاد داد

🏛️ تولد هوش مصنوعی (دهه‌های ۱۹۵۰–۱۹۶۰)

• 1951  اولین برنامه‌های هوش مصنوعی: چکرز و شطرنج
• 1956  کنفرانس دارتموث، اصطلاح “هوش مصنوعی” را ابداع کرد
• 1958  جان مک‌کارتی، زبان برنامه‌نویسی لیسپ را توسعه داد
• 1966  الایزا، یکی از اولین چت‌بات‌ها، ایجاد شد
• 1969  شیکی ربات، توانمندی‌های یکپارچه هوش مصنوعی را به نمایش گذاشت

⚙️ سامانه‌های خبره و رباتیک (دهه‌های ۱۹۷۰–۱۹۹۰)

• 1980 ظهور سامانه‌های خبره در صنعت
• 1986 الگوریتم پس‌انتشار خطا، شبکه‌های عصبی را محبوب کرد
• 1997 دیپ بلو آی‌بی‌ام، قهرمان شطرنج جهان، گری کشپارو را شکست داد

🚀ظهور هوش مصنوعی مدرن (دهه‌های ۲۰۰۰–۲۰۱۰)

• 2001 استیون اسپلیبرگ فیلم سینمایی هوش مصنوعی را ساخت
•  2002  استیون اسپلیبرگ فیلم سینمایی گزارش اقلیت را ساخت
• (هر دو فیلم تصویری ملموس‌تر از آینده به‌دست می‌دادند)

• 2002 راه‌اندازی رومبا، جاروبرقی خودمختار
• 2011 واتسون آی‌بی‌ام، بازی Jeopard!  را برنده شد
• 2016 آلفاگو از دیپ‌مایند، قهرمان بازی گو، لی سیدل را شکست داد
• 2017 آلفاگو مستر، شماره یک جهان، که جی را شکست داد

🤖 هوش مصنوعی مولد و دستاوردها (دهه‌های ۲۰۲۰ – اکنون)

• 2020  OpenAI، GPT-3  را منتشر کرد؛ آلفافولد 2 از دیپ‌مایند، ساختار پروتئین‌ها را پیش‌بینی می‌کند
• 2022  راه‌اندازی ChatGPT، که هوش مصنوعی را به جریان اصلی آورد
• 2023  نشست جهانی ایمنی هوش مصنوعی در پارک بلتچلی برگزار شد
• 2024 Google DeepMind، آلفافولد 3 را رونمایی کرد؛ OpenAI، مدل Sora برای تبدیل متن به ویدئو را اعلام کرد
• 2025  فرانسه میزبان نشست اقدام هوش مصنوعی با شرکت 61 کشور بود.

/انتهای پیام/