جنگ تعرفه‌ها و نگاهی به نهاد کلیدی آن

سازمان جهانی تجارت(WTO)/

دکتر حبیب‌الله افشنگ: در شماره‌ای از مجله فن‌سالاران، سازمان جهانی تجارت (WTO)  را معرفی می‌کنیم که همگان با “جنگ تعرفه‌ها”ی ریاست‌جمهوری آمریکا آشنا شده‌اند. دقیقا الان سر خط هستیم و می‌توانیم درک کنیم که چگونه درصدبندی در تعرفه‌ها، فشارهایی را به شرکت‌ها و کمپانی‌ها و کشورهای کمتر توسعه‌یافته وارد ‌آورده، و دست بالا را به قدرت جهانی بخشیده است.

داستان افزایش تعرفه‌ها، و دست‌وپایی که برخی از شرکت‌های بزرگ، چه دارویی و غیر دارویی برای برگشت به آمریکا می‌زنند، امروز روز، موضوع روز است.

من خوب یادم هست که یک‌بار دکتر محمود نجفی عرب در یک گفت‌وگو با سردبیر فن‌سالاران گفته بود؛ در حوزه ملی، الحاق ما به WTO از واجبات است. ما باید حواس‌مان باشد که به‌دلیل تصمیمات غلط، مزیت‌های صنعت‌مان را از دست ندهیم. باید قبل از ورود به WTO فرصت طلایی مولکول‌های تاییده‌شده FDA را ضبط و مال خود کرده باشیم و…

حالا البته خبرهایی هم از تصویب لوایح مهم اقتصادی (در مراجع بالادستی ایران) پیش روی‌مان داریم که مسیر را برای جهانی‌سازی‌ها و رفع موانع ارتباطی هموارتر می‌کند و…

***

سازمان جهانی تجارت (WTO) که در سال ۱۹۹۵ تأسیس شد، ریشه‌های تاریخی خود را به دوره پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گرداند. پس از جنگ، کشورها به دنبال ایجاد نظم اقتصادی جدیدی بودند تا از تکرار بحران‌های اقتصادی که به جنگ منجر شده بود، جلوگیری کنند. در سال ۱۹۴۷، موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) توسط ۲۳ کشور به‌عنوان یک موافقتنامه موقت برای کاهش تعرفه‌ها و موانع تجاری امضا شد. این موافقتنامه به‌عنوان چارچوبی برای تجارت بین‌المللی عمل کرد و در طول سال‌ها به‌طور غیررسمی به یک سازمان تجاری جهانی تبدیل شد.

در سال ۱۹۴۸، تلاش‌هایی برای ایجاد یک سازمان تجاری بین‌المللی به نام سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) انجام شد، اما این تلاش‌ها به دلیل عدم تصویب ایالات متحده و برخی کشورهای دیگر با شکست مواجه شد. در نتیجه، GATT به‌عنوان تنها چارچوب تجاری بین‌المللی باقی ماند و طی چندین دور مذاکرات، از جمله دور کندی (۱۹۶۴-۱۹۶۷) و دور توکیو (۱۹۷۳-۱۹۷۹)، گسترش یافت. این مذاکرات به کاهش بیشتر تعرفه‌ها و پرداختن به موانع غیرتعرفه‌ای کمک کرد.

در سال ۱۹۸۶، دور اروگوئه آغاز شد که بزرگ‌ترین و جامع‌ترین دور مذاکرات تجاری تا آن زمان بود. این دور مذاکرات نه تنها به تجارت کالاها، بلکه به تجارت خدمات و حقوق مالکیت فکری نیز پرداخت. در نهایت، در سال ۱۹۹۴، موافقتنامه مراکش امضا شد که منجر به تأسیس رسمی سازمان جهانی تجارت در یکم ژانویه ۱۹۹۵ شد. این موافقتنامه GATT را به‌روزرسانی کرد و آن را به‌عنوان بخشی از چارچوب جدید WTO قرار داد.

به‌طور خلاصه، سازمان جهانی تجارت از تلاش‌های پس از جنگ جهانی دوم برای ایجاد یک سیستم تجاری پایدار و منصفانه نشأت گرفت و با تکامل GATT و مذاکرات مختلف، به‌عنوان یک نهاد رسمی و دائمی برای تنظیم تجارت جهانی در سال ۱۹۹۵ تأسیس شد.

***

سازمان جهانی تجارت (World Trade Organization یا WTO)، یکی از مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی است که نقش محوری در تنظیم و تسهیل تجارت جهانی ایفا می‌کند. این سازمان که در سال ۱۹۹۵ تأسیس، و جایگزین موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) شد. هدف اصلی آن ایجاد یک سیستم تجارت بین‌المللی منصفانه، شفاف و قابل پیش‌بینی بود. WTO با ۱۶۴ عضو (تا سال ۲۰۲۳)، بیش از ۹۸٪ از تجارت جهانی را پوشش می‌دهد و به عنوان یک پلتفرم جهانی برای مذاکرات تجاری، حل و فصل اختلافات و نظارت بر سیاست‌های تجاری کشورها عمل می‌کند.

* اهداف و ماموریت‌های کلیدی WTO

۱. تسهیل تجارت آزاد: WTO با کاهش موانع تجاری مانند تعرفه‌ها و سهمیه‌ها، به کشورها کمک می‌کند تا کالاها و خدمات خود را به راحتی در بازارهای جهانی عرضه کنند. این امر نه تنها به رشد اقتصادی کشورها کمک می‌کند، بلکه مصرف‌کنندگان نیز از دسترسی به محصولات متنوع و با کیفیت بهره‌مند می‌شوند.

۲. ایجاد قوانین تجاری منصفانه: WTO با تدوین قوانین و مقررات تجاری، تلاش می‌کند تا از بروز رفتارهای ناعادلانه مانند دامپینگ (فروش کالاها به قیمتی کمتر از هزینه تولید) جلوگیری کند. این قوانین به ایجاد رقابت سالم و عادلانه در بازارهای جهانی کمک می‌کنند.

۳. حل و فصل اختلافات تجاری: یکی از مهم‌ترین وظایف WTO، ارائه مکانیسمی برای حل و فصل اختلافات تجاری بین کشورها است. این مکانیسم به کشورها این امکان را می‌دهد تا در صورت نقض قوانین تجاری توسط دیگر اعضا، به شکایت اقدام کنند و از طریق فرآیندهای قانونی به نتیجه برسند.

۴. حمایت از کشورهای در حال توسعه: WTO با ارائه کمک‌های فنی و آموزشی، به کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند تا بتوانند از مزایای تجارت جهانی بهره‌مند شوند. این سازمان همچنین تلاش می‌کند تا نیازهای خاص این کشورها را در مذاکرات تجاری در نظر بگیرد.

ساختار و نحوه عملکرد WTO

سازمان جهانی تجارت از چندین نهاد اصلی تشکیل شده است که هر یک وظایفی ویژه را بر عهده دارند:

۱. کنفرانس وزیران: بالاترین نهاد تصمیم‌گیرنده در WTO است که معمولاً هر دو سال یک‌بار تشکیل جلسه می‌دهد. این کنفرانس متشکل از وزیران تجارت کشورهای عضو است و مسئولیت تصمیم‌گیری در مورد مسائل کلیدی را بر عهده دارد.

۲. شورای عمومی: این شورا مسئولیت نظارت بر فعالیت‌های روزمره WTO را بر عهده دارد و بین جلسات کنفرانس وزیران، به عنوان نهاد تصمیم‌گیرنده عمل می‌کند.

۳. هیئت حل اختلاف: این هیئت مسئول بررسی و حل اختلافات تجاری بین کشورهای عضو است. فرآیند حل اختلاف در WTO بسیار ساختارمند است و شامل مراحلی مختلف مانند مشورت، تشکیل پنل و تجدیدنظر می‌شود.

۴. هیئت بررسی خط مشی تجاری: این هیئت مسئول بررسی سیاست‌های تجاری کشورهای عضو و اطمینان از تطابق آنها با قوانین WTO است.

تاثیرات WTO بر اقتصاد جهانی

سازمان جهانی تجارت نقشی بسزا در رشد و توسعه اقتصاد جهانی داشته است. با کاهش موانع تجاری، کشورها توانسته‌اند به بازارهای جدید دسترسی پیدا کنند و حجم تجارت جهانی به‌طوری چشم‌افسا افزایش یافته است. این امر به نوبه خود به ایجاد شغل، افزایش درآمد و بهبود استانداردهای زندگی در بسیاری از کشورها کمک کرده است.

با این حال، WTO با چالش‌هایی نیز مواجه است. برخی از منتقدان معتقدند که این سازمان بیشتر به نفع کشورهای توسعه‌یافته عمل می‌کند و نیازهای کشورهای در حال توسعه را به‌طور کامل در نظر نمی‌گیرد. همچنین، افزایش تنش‌های تجاری بین کشورهای بزرگ مانند ایالات متحده و چین، باعث شده است که نقش WTO در حل اختلافات تجاری با چالش‌های جدیدی مواجه شود.

آینده WTO

با توجه به تحولات اخیر در اقتصاد جهانی، آینده WTO به‌شدت به توانایی این سازمان در تطابق با شرایط جدید بستگی دارد. افزایش رقابت تجاری، ظهور فناوری‌های جدید و تغییرات اقلیمی، همگی عواملی هستند که بر تجارت جهانی اثر می‌گذارند. WTO باید بتواند با اتخاذ سیاست‌های نوآورانه و انعطاف‌پذیر، به این چالش‌ها پاسخ دهد و همچنان به عنوان یک نهاد کلیدی در تجارت جهانی باقی بماند.

مناسبات سازمان جهانی تجارت و صنعت داروسازی

صنعت داروسازی یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی است که ارتباطی تنگاتنگ با سازمان جهانی تجارت دارد. این صنعت نه تنها نقشی حیاتی در سلامت عمومی ایفا می‌کند، بلکه از نظر اقتصادی نیز بسیار اثرگذار است. WTO با تنظیم قوانین تجاری مرتبط با دارو و تجهیزات پزشکی، تلاش می‌کند تا تعادلی مناسب بین دسترسی به داروهای ضروری و حمایت از حقوق مالکیت فکری ایجاد کند.

مالکیت فکری و دسترسی به دارو

یکی از مهم‌ترین مسائل در رابطه با صنعت داروسازی و WTO، مسئله مالکیت فکری است. موافقتنامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS) که تحت نظارت WTO است، قوانینی را برای حمایت از اختراعات و نوآوری‌ها در صنعت داروسازی تعیین می‌کند. این موافقتنامه به شرکت‌های داروسازی اجازه می‌دهد تا برای مدتی محدود انحصار تولید داروهای جدید را در اختیار بگیرند و از این طریق هزینه‌های تحقیق و توسعه خود را جبران کنند.

با این حال، این انحصار می‌تواند دسترسی به داروهای ضروری را در کشورهای فقیر با مشکل مواجه کند. برای حل این مسئله، WTO مکانیسم‌هایی مانند صدور مجوز اجباری را پیش‌بینی کرده است که به کشورها اجازه می‌دهد در شرایط ویژه، بدون رضایت دارنده حق اختراع، اقدام به تولید دارو کنند. این مکانیسم به‌ویژه در مواقع بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری HIV/AIDS و به‌تازگی کووید19، بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.

WTO همچنین نقشی مهم در تسهیل تجارت دارو و تجهیزات پزشکی بین کشورها ایفا می‌کند. با کاهش تعرفه‌ها و موانع تجاری، کشورها می‌توانند به راحتی داروها و تجهیزات پزشکی مورد نیاز خود را وارد کنند. این امر به‌ویژه در مواقع بحران‌های بهداشتی، بسیار حیاتی است. برای مثال، در طول همه‌گیری کووید19، WTO تلاش کرد تا با کاهش موانع تجاری، جریان تجارت داروها و تجهیزات پزشکی مانند ماسک و دستگاه‌های تنفسی را تسهیل کند.

چالش‌های پیش رو

با وجود پیشرفت‌های قابل توجه، رابطه بین WTO و صنعت داروسازی با چالش‌هایی نیز مواجه است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، تعادل بین حمایت از حقوق مالکیت فکری و دسترسی به داروهای ضروری است. کشورهای در حال توسعه اغلب از این که قوانین WTO بیشتر به نفع شرکت‌های بزرگ داروسازی است، انتقاد می‌کنند. از سوی دیگر، شرکت‌های داروسازی نیز نگران هستند که کاهش حمایت از حقوق مالکیت فکری، انگیزه‌های نوآوری را کاهش دهد.

آینده همکاری‌ها

برای تقویت همکاری بین WTO و صنعت داروسازی، نیاز به رویکردی متعادل و جامع است. WTO باید بتواند با اتخاذ سیاست‌هایی که هم از نوآوری حمایت کند و هم دسترسی به داروهای ضروری را تضمین کند، به این چالش‌ها پاسخ دهد. همچنین، افزایش همکاری بین کشورها و شرکت‌های داروسازی در زمینه تحقیق و توسعه، می‌تواند به ایجاد راه‌حل‌های پایدار برای مسائل بهداشتی جهانی کمک کند.

در نهایت، سازمان جهانی تجارت و صنعت داروسازی هر دو نقشی حیاتی در بهبود سلامت و رفاه جهانی ایفا می‌کنند. با تقویت همکاری‌ها و اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، می‌توان به آینده‌ای امیدوارکننده در زمینه تجارت جهانی و دسترسی به داروهای ضروری دست یافت.

/انتهای پیام/