بیائید همه را بررسی کنیم

اختلالات اضطرابی کودکان (Anxiety Disorder in Children)/ 

|* دکتر فیروزه کدخدابیگی: اختلالات اضطرابی، شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان است. آمارها نشان می‌دهند که حدود 7 درصد از کودکان و نوجوانان 3 تا 17 سال با اختلال اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند. این اختلالات با احساسات مداوم و بیش از حد نگرانی، ترس، وحشت و تنش مشخص می‌شوند که به حدی شدید و مداوم هستند که بر عملکرد روزمره‌ی کودک اثر می‌گذارند. این احساسات منفی، به‌جای این‌که به‌طور موقت و در پاسخ به یک محرک خاص بروز کنند، به‌صورت مداوم و بدون دلیل واضح، کودک را آزار می‌دهند. میانگین شروع این اختلال حدود 11 سالگی است، بنابراین تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند اثری بسزا در بهبود کیفیت زندگی آنها بگذارد.

انواعی مختلف از اختلالات اضطرابی در کودکان وجود دارد که هرکدام با ویژگی‌های خاص خود شناخته می‌شوند. برخی از شایع‌ترین آنها عبارتند از:

• اختلال اضطراب فراگیر ( Generalized Anxiety Disorderیا GAD): یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی است که می‌تواند در کودکان و نوجوانان بروز پیدا کند. این اختلال با نگرانی‌های مداوم و غیرمنطقی درباره‌ی مسائل مختلف زندگی مشخص می‌شود، که می‌تواند منجر به اضطراب شدید و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره شود. وقتی کودک مبتلا به اختلال GAD می‌شود ممکن است علائمی مختلف بروز کند، از جمله:
• نگرانی‌های مداوم؛ در مورد مسائل مختلف مثل مدرسه، سلامتی، روابط با دوستان و خانواده یا آینده.
• مشکل در تمرکز؛ کودک ممکن است دچار مشکل در تمرکز بر روی تکالیف یا فعالیت‌های روزمره شود.
• خستگی مزمن؛ احساس خستگی و بی‌حالی بعد از فعالیت‌های فیزیکی یا ذهنی، علائمی شایع هستند.
• اضطراب جسمانی؛ علائم جسمانی مانند سر درد، معده درد، تهوع و تپش قلب.
• تغییرات خواب؛ مشکلات خواب از جمله بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه یا خوابیدن بیش از حد.
• اجتناب از موقعیت‌های خاص؛ کودک ممکن است از مکان یا فعالیت‌هایی که باعث اضطراب می‌شوند، اجتناب کند.

عواملی متعدد می‌توانند در بروز اختلال اضطراب فراگیر در کودکان اثرگذار باشند: عوامل ژنتیکی، تجربیات زیست‌محیطی (مواجهه با استرس‌های شدید، مشکلات خانوادگی یا تجربیات آسیب‌زا)، عوامل روانی (برخی از ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی، حساسیت به انتقاد و تمایل به نگرانی می‌تواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.)

• اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder یا SAD): این اختلال با ترس و اضطراب شدید در موقعیت‌های اجتماعی یا عملکرد در برابر دیگران مشخص می‌شود. این ترس اغلب غیرمنطقی و بیش از حد است و می‌تواند به‌طرزی قابل توجه بر روی زندگی روزمره‌ی کودک اثر بگذارد. علائم این اختلال در کودکان می‌تواند به صورت فیزیکی (ضربان قلب، تنفس سریع، تعریق زیاد، لرزش، معده درد، تهوع، سرگیجه و سر درد)، احساسی (ترس و وحشت شدید از موقعیت‌های اجتماعی، نگرانی مداوم در مورد قضاوت دیگران، احساس شرمساری و خجالت، ترس از تمسخر یا آزار، احساس ناراحتی در حضور دیگران) و رفتاری (اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، دشواری در برقراری ارتباط با دیگران، خجالتی و کم‌رو بودن زیاد، مشکل در صحبت با دیگران، تلاش برای پنهان کردن علائم اضطراب، گریه یا قهر در موقعیت‌های اجتماعی، مشکل در غذا خوردن یا نوشیدن در مقابل دیگران، مشکل در شرکت در فعالیت‌های گروهی، مشکل در بیان نظرات خود، مشکل در برقراری ارتباط چشمی) ظاهر شوند.
• اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder): در این اختلال کودک به‌طور غیرمعمول و بیش از حد به جدا شدن از افراد مهم زندگی‌اش (معمولا والدین) می‌ترسد. این ترس به اندازه‌ای شدید است که بر عملکرد روزمره‌ی کودک اثر می‌گذارد. علائم این اختلال در کودکان:
• اضطراب و نگرانی شدید در مورد جدایی از افراد مهم؛ این اضطراب می‌تواند در مورد رفتن به مدرسه، خوابیدن در اتاق خود، سفر کردن یا حتی رفتن به دکتر باشد.
• نگرانی مکرر در مورد اتفاق بد افتادن برای افراد مهم؛ کودک ممکن است به‌طور مداوم نگران باشد که اتفاق بدی برای والدین یا سایر اعضای خانواده بیفتد.
• امتناع از رفتن به مکان‌های خاص یا انجام فعالیت‌های خاص به دلیل ترس از جدایی؛ که شامل مدرسه، مهمانی یا حتی فروشگاه باشد.
• مشکلات خوابیدن به تنهایی یا خوابیدن بدون حضور والدین؛ کودک ممکن است به‌شدت بخواهد در اتاق والدین بخوابد یا همراه آنها بماند.
• دردهای جسمی مانند، سر درد، معده درد، تهوع یا سرگیجه؛ که این دردها می‌توانند به عنوان راهی برای بیان اضطراب کودک باشند.
• ترس از تنها ماندن؛ کودک به شدت از تنها ماندن در خانه یا در مکان‌های دیگر بترسد.
• مشکلات رفتاری؛ که ممکن است کودک در مدرسه یا خانه رفتارهای مقاومتی یا نافرمانی نشان دهد.
• ناتوانی در تمرکز و توجه، خستگی و بی‌حوصلگی.
•  این علائم باید برای مدت طولانی (حداقل چهار هفته) و به اندازه‌ای شدید باشند که بر عملکرد روزمره‌ی کودک اثر بگذارند تا بتوان تشخیص اختلال اضطراب جدایی را مطرح کرد.
• اختلال وحشت در کودکان (Panic Disorder): یک اختلال اضطرابی است که با حملات وحشت‌زده (Panic attacks) مشخص می‌شود. این حملات ناگهانی و شدید هستند و شامل مجموعه‌ای از علائم جسمانی و روانی‌اند که فرد را نگران و هراسناک می‌کنند. مهم است بدانید که هر کودک ممکن است علائمی مختلف نشان دهد.

 علائم حملات وحشت:

 علائم جسمی (ضربان قلب تند یا نامنظم، تنفس سریع یا مشکل تنفسی، تعریق زیاد، لرزش بدن، درد قفسه سینه، سرگیجه یا احساس سبکی سر، احساس خفگی، تهوع یا معده درد، احساس بی‌حسی یا گزگز در اندام‌ها، احساس از دست دادن کنترل یا دیوانگی).

 علائم روانی (احساس ترس شدید و غیرمنطقی، احساس مرگ یا دیوانگی، نگرانی و هراس از وقوع حملات بیشتر، اضطراب و نگرانی مداوم در انتظار حملات بعدی).

 ویژگی‌های اختلال وحشت در کودکان:

• تکرار حملات، حملات وحشت باید به‌طور مکرر و غیر منتظره اتفاق بیفتد.
• ترس از حملات بعدی، کودک به‌شدت از وقوع حملات بعدی می‌ترسد و ممکن است رفتارهای اجتنابی از موقعیت‌هایی که در گذشته حملات را تجربه کرده یا ممکن است تجربه کند، انجام دهد.
• تاثیر بر زندگی روزمره، حملات وحشت و ترس از تکرار آن می‌تواند به‌طرزی قابل توجه بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودک اثر بگذارد.  نکته‌ی مهم: تشخیص اختلال وحشت باید از سایر اختلالات اضطرابی و شرایط پزشکی که علائمی مشابه دارند، تفکیک شود. به‌عنوان مثال، علائم جسمی این اختلال ممکن است مشابه علائم یک بیماری قلبی یا سایر بیماری‌ها باشد.
• فوبیای خاص (Specific phobia): یک نوع اختلال اضطرابی است که با ترس شدید و غیرمنطقی از یک شی یا موقعیت خاص مشخص می‌شود. این ترس می‌تواند به‌قدری شدید باشد که زندگی روزمره‌ی فرد را مختل کند و باعث اجتناب از موقعیت‌ها یا اشیا ترسناک شود.

ویژگی‌های اصلی فوبیای خاص:

• ترس شدید و غیرمنطقی؛ (ترس بیشتر از خطری است که واقعا توسط شی یا موقعیت مورد نظر ایجاد می‌شود.)
• واکنش اضطرابی فوری؛ مواجهه با شی یا موقعیت ترسناک باعث واکنش اضطرابی فوری می‌شود که می‌تواند شامل علائم جسمانی مانند تپش قلب، تنگی نفس، تعریق، لرزش و سرگیجه باشد.
• اجتناب؛ فرد تلاش می‌کند از شی یا موقعیت ترسناک اجتناب کند. اگر اجتناب ممکن نباشد، فرد آن موقعیت را با اضطراب شدید تحمل می‌کند.
• آگاهی از غیرمنطقی بودن ترس؛ اکثر بزرگسالان مبتلا به فوبیای خاص می‌دانند که ترس آنها غیرمنطقی است، اما نمی‌توانند آن را کنترل کنند. کودکان ممکن است متوجه غیرمنطقی بودن ترس خود نباشند.
• اختلال در عملکرد؛ ترس و اجتناب ناشی از فوبیا باعث اختلال قابل توجه در زندگی اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد می‌شود.      فوبیای خاص را می‌توان به چند دسته‌ی اصلی تقسیم کرد:                                                          فوبیای حیوانات (از شایع‌ترین انواع فوبیاهاست)، فوبیای محیط طبیعی (مانند رعد و برق، آب و تاریکی)، فوبیای خون و تزریق و آسیب، فوبیای موقعیتی (ترس از موقعیت‌های خاص مثل پرواز، فضای بسته، تونل‌ها)، سایر فوبیاها (ترس از سایر اشیا یا موقعیت‌ها مانند استفراغ، صدای بلند، دلقک)، علت دقیق فوبیای خاص هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما عواملی مختلف می‌توانند در ایجاد آن نقش‌آفرین باشند:

تجربیات منفی، یادگیری مشاهده‌ای (مشاهده ترس یا واکنش اضطرابی دیگران به یک شی یا موقعیت، مانند دیدن ترس والدین از عنکبوت)، اطلاعات (شنیدن یا خواندن در مورد خطرات مرتبط با یک شی یا موقعیت)، ژنتیک (احتمال ابتلا به فوبیا در افرادی که سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی دارند، بیشتر است)، مزاج (برخی از افراد به دلیل ویژگی‌های شخصیتی خود مانند حساسیت به اضطراب بالا، بیشتر مستعد ابتلا به فوبیا هستند.)

• اختلال وسواس اجباری (Obsessive Compulsive Disorder یا OCD):

یک اختلال روانی است که با داشتن وسواس‌های فکری و یا رفتارهای اجباری تکراری مشخص می‌شود. این وسواس‌ها و اجبارها می‌توانند زمانی زیاد را اشغال کنند و باعث پریشانی و اختلال در عملکرد فرد در زندگی روزمره شوند.

ویژگی‌های اصلی OCD:

وسواس‌ها (Obsessions): افکار، تکانه‌ها یا تصاویر ناخواسته، تکراری و مزاحم که باعث اضطراب یا ناراحتی شدید می‌شوند؛ که غیر ارادی و ناخواسته هستند، به‌طور مکرر به ذهن فرد خطور می‌کنند، باعث پریشانی و اضطراب قابل توجهی‌ می‌شوند؛ که فرد سعی می‌کند آنها را نادیده بگیرد، سرکوب کند یا با انجام یک رفتار اجباری خنثی کند.

انواع شایع این وسواس‌ها (ترس از آلودگی، نیاز به تقارن و ترتیب و نظم، ترس از آسیب رساندن به خود و دیگران، افکار پرخاشگرانه یا جنسی ناخواسته، نگرانی در مورد درست انجام ندادن کارها، ترس از دور انداختن اشیا ارزشمند است.)

اجبارها (Copulsions): رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری که فرد احساس می‌کند مجبور به انجام آنها است تا اضطراب ناشی از وسواس‌ها را کاهش دهد یا از وقوع یک رویداد منفی جلوگیری کند. انواع شایع اجبارها (وسواس) شستن دست‌ها به‌طور مکرر و بیش از حد، بررسی کردن (قفل در، اجاق گاز)، مرتب کردن و چیدن اشیا به ترتیب خاص، تکرار کلمات و یا عبارات خاص).

علت دقیق  OCD هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما عواملی مختلف می‌توانند در ایجاد آن نقش بیافرینند:

• ژنتیک: احتمال ابتلا به OCD در افرادی که سابقه‌ی خانوادگی دارند، بیشتر است.
• ساختار و عملکرد مغز: مطالعات نشان داده‌اند که تفاوت‌هایی در ساختار و عملکرد برخی از مناطق مغز (مانند قشر اوربیتوفرونتال، عقده‌های قاعده‌ای و تالاموس) در افراد مبتلا وجود دارد.
• انتقال دهنده‌های عصبی: اختلال در سطح برخی از انتقال دهنده‌های عصبی (مانند سروتونین، دوپامین، گلوتامات).
• تجربیات آسیب‌زا یا استرس‌زا در دوران کودکی.
• عوامل یادگیری: برخی از رفتارها ممکن است به‌طور تصادفی با کاهش اضطراب مرتبط شوند و به مرور زمان به اجبار تبدیل شوند.

درمان اختلالات اضطرابی در کودکان معمولا ترکیبی از روش‌های روان درمانی و در برخی موارد، دارو درمانی است. هدف از درمان؛ کاهش علائم اضطراب، بهبود عملکرد کودک در زمینه‌های مختلف زندگی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ با استرس و اضطراب است.

 روان درمانی                                                                                       

 ● درمان شناختی ـ رفتاری (CBT): این روش یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای اختلالات اضطرابی در کودکان است. این روش به کودک کمک می‌کند تا افکار و رفتارهای منفی خود را شناسایی کرده و آنها را با افکار و رفتارهای مثبت‌تر و سازگارتر جایگزین کند. CBT شامل تکنیک‌هایی مانند، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای با استرس، مواجهه تدریجی و بازسازی شناختی است.

• بازی درمانی: این روش برای کودکان کوچک‌تر که نمی‌توانند به طور مستقیم در CBTشرکت کنند، مناسب است. بازی درمانی به کودک کمک می‌کند تا احساسات و نگرانی‌های خود را از طریق بازی بیان کند.
• خانواده درمانی: این روش بر بهبود روابط خانوادگی و آموزش مهارت‌های ارتباطی به والدین و کودک تمرکز دارد.

دارو درمانی در برخی موارد، دارو درمانی ممکن است برای کاهش علائم اضطراب مورد نیاز باشد؛ داروهای ضد افسردگی (مانند SSRIها) معمولا برای درمان اختلالات اضطرابی در کودکان استفاده می‌شوند. تصمیم‌گیری در مورد استفاده از دارو و انتخاب نوع دارو باید توسط یک روانپزشک کودک و نوجوان انجام شود.

 سایر روش‌ها:

• تغییر سبک زندگی (تغذیه سالم، ورزش منظم، خواب کافی، محدود کردن زمان استفاده از صفحه نمایش).
• مدیتیشن و یوگا (این روش‌ها می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند).
• هنر درمانی (استفاده از هنرمانند نقاشی، موسیقی یا رقص) برای بیان احساسات و کاهش استرس.

 نکته‌ی مهم اینکه درمان باید متناسب با نیازهای خاص کودک، و نوع اختلال اضطرابی او باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک شما کمک کند.

/انتهای پیام/