پویان شریعتی‌پناه: اتیلن اکساید (Ethylene Oxide – EO) یکی از مواد استراتژیک در صنایع شیمیایی و داروسازی است که نقشی محوری در تولید مشتقات حیاتی مانند پلی‌اتیلن گلایکول‌ها (PEGs) ، اتوکسیله‌ها و ترکیبات دارویی مانند مترونیدازل دارد. این ماده، با وجود تولید نسبتاً محدود، دارای مصرفی بالا در بخش دارویی بوده و کمبود آن می‌تواند به اختلال در زنجیره تأمین دارو منجر شود. در حال حاضر، تولید این گاز تنها از طریق پتروشیمی شازند انجام می‌شود و واردات آن به دلایل متعدد فنی، ایمنی و تحریم، عملاً ممکن نیست.
اهمیت اتیلن اکساید در داروسازی
اتیلن اکساید به‌عنوان ماده اولیه تولید پلی‌اتیلن گلایکول‌ها و ترکیبات اتوکسیله، نقش مستقیم در فرمولاسیون داروها دارد. پلی‌اتیلن گلایکول‌ها در بسیاری از اشکال دارویی از جمله داروهای تزریقی، خوراکی، موضعی و استنشاقی به‌عنوان حل‌کننده، پایدارکننده، حامل و تنظیم‌کننده خواص فیزیک‌وشیمیایی استفاده می‌شود. اتوکسیله‌ها نیز در تولید مواد مؤثره دارویی (API) و امولسیون‌کننده‌ها به‌کار می‌روند.
عدم امکان واردات اتیلن اکساید
بر اساس مقررات بین‌المللی حمل‌ونقل، واردات گاز EO به دلیل خطرات انفجاری و سمیت بالا، بسیار محدود است. از سوی دیگر، تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی، دسترسی ایران به تأمین‌کنندگان خارجی این ماده را نیز غیرممکن کرده‌اند. بنابراین، کشور در این حوزه کاملاً وابسته به تولید داخلی است، و هرگونه اختلال در زنجیره داخلی می‌تواند بحران‌ساز باشد.
نقش پتروشیمی شازند و شرکت کیمیاگران امروز در زنجیره تأمین
پتروشیمی شازند به‌عنوان تنها تولیدکننده اتیلن اکساید در ایران، نقش زیرساختی در تأمین این ماده استراتژیک دارد. این مجموعه با ظرفیت بالای خود، نیاز صنایع پایین‌دستی از جمله داروسازی را تأمین می‌کند. در ادامه این زنجیره، شرکت «کیمیاگران امروز» به‌عنوان تنها تولیدکننده پلی‌اتیلن گلایکول‌های دارویی و مترونیدازول در کشور، بخش کلیدی تبدیل اتیلن اکساید به محصول نهایی مورد استفاده در صنایع داروسازی را بر عهده دارد. تعامل منظم و همکاری بین این دو واحد صنعتی، نقشی تعیین‌کننده در پایداری تولید داروهای حیاتی دارد.
هشدار مقامات درباره کمبود اتیلن اکساید
در شرایطی که تولید EO محدود است، تخصیص این ماده باید با محوریت «منافع ملی» و «سلامت جامعه» مدیریت شود. در ماه‌های اخیر، طبق گزارش‌های صنعتی، بخشی قابل‌توجه از گاز اتیلن اکساید تولیدی در پتروشیمی شازند به‌جای هدایت به مسیر دارویی، به تولید مواد اولیه شوینده اختصاص یافته است. این در حالی‌‌است که مواد اولیه شوینده قابل واردات، جایگزینی و تأمین از منابع خارجی هستند.
در همین رابطه دکتر مهدی پیرصالحی، معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذاودارو، در نشست سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی هشدار داد:
«زنجیره تأمین اتیلن اکساید برای تولید اتوکسیله‌های دارویی نباید متوقف شود. بیش از ۸۰ شرکت داروسازی از این مشتقات در تولید داروهای حیاتی استفاده می‌کنند و کاهش تأمین آن می‌تواند به خسارات جدی در حوزه سلامت عمومی منجر شود.»
وی همچنین خواستار پشتیبانی وزارت نفت و صنایع پتروشیمی از تأمین به‌موقع مواد اولیه دارویی شد.
در چنین شرایطی، بر اساس نگاه ملی و مسئولانه لازم است سیاست‌گذاران با اولویت‌دهی مصرف گاز EO در صنایع دارویی، از قطع جریان تولید داروهای حیاتی جلوگیری کنند.
پیامدهای کمبود EO بر صنعت دارو
در صورت بروز اختلال در تولید یا توزیع گاز اتیلن اکساید:
تولید پلی‌اتیلن گلایکول و اتوکسیله‌ها متوقف می‌شود؛
فرمولاسیون ده‌ها داروی اساسی دچار مشکل خواهد شد؛
نیاز به واردات جایگزین با هزینه‌های سنگین و ریسک بالا مطرح می‌شود؛
امنیت دارویی و سلامت بیماران تهدید می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی
اولویت‌دهی مصرف گاز EO در صنایع دارویی،
افزایش ظرفیت تولید اتیلن اکساید در پتروشیمی شازند؛
ایجاد ذخایر استراتژیک از اتیلن اکساید و پلی‌اتیلن گلایکول؛
تسهیل قراردادهای تأمین بلندمدت با شرکت‌های پایین‌دستی ؛
پشتیبانی دولتی از زنجیره تولید مواد مؤثره دارویی؛
توسعه واحدهای داخلی تولید اتوکسیله‌های دارویی برای کاهش وابستگی بیشتر.
جمع‌بندی
اتیلن اکساید، یک ماده استراتژیک و غیرقابل جایگزین در زنجیره تولید داروهای حیاتی است. از این رو، تأمین پایدار و توسعه ظرفیت تولید اتیلن اکساید، به‌عنوان یک اولویت راهبردی برای نظام سلامت کشور باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
/انتهای پیام/
