دنگی، تب مردافکن این روزها/
حبیب‌الله افشنگ (دکتر داروساز): بشر عجب موجود ضعیفی است. با اندازه و قد و قامت و زور و بازو تعریف می‌شود، اما در عمل به یک نیش ساده از موجودی هزاران برابر کوچک‌تر از خودش، وا می‌رود و درازکش راهی بیمارستانش می‌کنند و قس علی هذا…
بله! این روزها باز هم انتقال بیماری از یک پشه فسقلی جریان‌ساز شده است و روزی نیست که خبری از این موجود ریزه‌میزه در اخبار نباشد. تازه داشتیم آن داستان خفاش‌های خون‌آشام چینی را فراموش می‌کردیم و کووید را به حافظه‌‌های تاریخ می‌سپردیم که طبیعت باز هم به خشم آمد و بیدار شد و هشداری تازه داد!
البته این طبیعت عزیز و بی‌نظیر، انگار به ژانر فیلم‌های ترسناک و خون‌آشامی خیلی علاقه دارد و یکی دیگر از طرفه‌های خودش را رو کرد! این‌بار کوچک‌تر و ظریف‌تر! تازه گفته می‌شود اگر باران ببارد و به تخم‌گذاری‌‌های از قبل این جانور موزی بریزد، میلیون پشه زاده شده و واویلایی در ایران خواهد شد! در پاسخ به مقام بهداشتی که این مطالب را می‌فرمود، باید عرض کنیم؛ جل‌الخالق! شما اگر پیشگیری نمی‌کنید، حداقل جو ندهید!
بیایید یک نگاه به سیر تحولی این موضوع (تب دنگی) و ضد قهرمان ریزاندامش بکنیم؛ پشه آئدس!
تب دنگی که به آن تب استخوان‌شکن هم گفته می‌شود، یک عفونت ویروسی ناشی از گزش پشه است؛ بله! پشه! که توسط هر یک از چهار ویروس دنگی که نزدیک به هم هستند، ایجاد می‌شود. این بیماری عمدتاً از طریق نیش پشه‌های آلوده با نام عجیب “آئدس”، به‌ویژه پشه آئدس اجیپتی و پشه ببر آسیایی (با نام علمی آئدس آلبوپیکتوس) منتقل می‌شود. (خداوکیلی نام‌ها و اسامی را می‌بینید که چه پر ابهت هستند!؟)
شیوع اولیه و زمینه تاریخی
1.سوابق اولیه: اولین شیوع ثبت شده تب دنگی در سال 1779 در آسیا، به‌ویژه در فیلیپین رخ داد. این بیماری در ابتدا به دلیل علائم شدید آن که شامل درد شدید مفصلی و عضلانی بود، به‌عنوان «تب استخوان شکن» نامیده می شد
2. گسترش و تأثیر: طی قرن‌های بعد، تب دنگی به نقاط مختلف جهان، به‌ویژه در مناطقی با آب و هوای گرمسیری گسترش یافت. در بسیاری از کشورها بومی شد و باعث عوارض و مرگ‌ومیرهای قابل توجه.
این بیماری اغلب اشتباه تشخیص داده، و به اشتباه درک می‌شد، که منجر به سردرگمی و مدیریت نادرست شیوع بیماری بود.
3. دوران مدرن: در قرن بیستم، تب دنگی با شیوع قابل توجه خود در مناطق مختلف آسیا، آفریقا و قاره آمریکا به گسترش ادامه داد، و به یک نگرانی عمده برای سلامت عمومی تبدیل شد، به‌ویژه در مناطقی که بهداشت ضعیف و اقدامات کنترل ناکافی پشه‌ها وجود داشت.
علائم و شدت
علائم تب دنگی معمولاً 4 تا 10 روز پس از گزش توسط پشه آلوده ظاهر می‌شود و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
– تب بالا (تا 40 درجه سانتیگراد)- سردردهای شدید – درد پشت چشم – درد عضلات و مفاصل – تهوع و استفراغ – کهیر و …
در حالی که بسیاری از موارد، خفیف یا بدون علامت هستند، دنگی شدید (که قبلاً به عنوان تب خونریزی دهنده دنگی شناخته می‌شد) می‌تواند رخ دهد که منجر به عوارض جدی مانند خونریزی، نارسایی اندام‌ها و مرگ بالقوه شود. علائم هشدار دهنده دنگی شدید شامل درد شدید شکم، استفراغ مداوم، خونریزی از لثه یا بینی و تنفس سریع است.
منشاء جغرافیایی و گسترش
تب دنگی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری در سراسر جهان شایع است، به‌ویژه در:
– جنوب شرقی آسیا مانند مالزی – شبه قاره هند – جنوب چین – جزایر اقیانوس آرام – کارائیب – آمریکای مرکزی و جنوبی.
این بیماری به دلیل عواملی مانند تغییرات آب و هوایی و شهرنشینی که جمعیت پشه‌ها و خطر انتقال را افزایش می‌دهد، به مناطقی جدید از جمله بخش‌هایی از اروپا و جنوب ایالات متحده گسترش یافته است.
تب دنگی چطور وارد ایران شد؟
تب دنگی عمدتاً از طریق موارد وارداتی از مناطق بومی به‌ویژه به دلیل مسافرت وارد ایران شد. اولین مورد گزارش شده در ایران در سال 2008 رخ داد که مربوط به یک بیمار در حال بازگشت از مالزی بود. از آن زمان، مواردی بیشتر ثبت شده است که اغلب به سفر به سایر کشورهای بومی مانند هند و آسیای جنوب شرقی مرتبط است.
موارد قابل توجه
- مورد سال 2015: یک زن 32 ساله ایرانی پس از بازگشت از هند به تب دنگی مبتلا شد. او علائمی مانند تب بالا، بثورات پوستی و لکوپنی را نشان داد و آزمایش‌های آزمایشگاهی وجود ویروس دنگی را تأیید کرد.
- شیوع‌های اخیر: از سال 2024، مقامات بهداشتی ایران افزایش قابل توجهی در موارد دنگی گزارش کردند و 151 مورد در یک دوره دو ماهه شناسایی شدند. بسیاری از این موارد شامل مسافرانی از کشورهای خلیج فارس بود.
عوامل جغرافیایی و محیطی
نزدیکی ایران به مناطق بومی، به‌ویژه در جنوب شرقی آسیا و پاکستان، همراه با وجود ناقلین پشه نگرانی‌هایی را در مورد پتانسیل انتقال محلی ایجاد کرده است. در مورد تب دنگی مطالعات این گونه پشه‌ها را در جنوب ایران شناسایی کرده‌اند، که نشان‌دهنده خطر شیوع آتی است.
به‌طور خلاصه، تب دنگی از طریق موارد وارداتی از مناطق آندمیک وارد ایران شده است که مسافرت، عاملی مهم در معرفی و شیوع احتمالی آن در داخل کشور است.
اقدامات وزارت بهداشت ایران تا کنون
وزارت بهداشت ایران اقداماتی متعدد را برای مبارزه با تب دنگی به‌ویژه در واکنش به افزایش تعداد موارد گزارش شده در سال‌های اخیر انجام داده است.
اقدامات انجام شده
- آموزش پرسنل پزشکی
- کمپین‌های آگاهی عمومی
- مراقبت های بهداشتی پیشگیرانه در بیمارستان‌ها
- نظارت و گزارش‌دهی
- هماهنگی با متخصصان اطفال
ارزیابی اثربخشی
به‌رغم این اقدامات، وزارتخانه با چالش‌هایی از جمله کمبود متخصصان مراقبت‌های بهداشتی به دلیل بحران اقتصادی مداوم مواجه است که اثربخشی واکنش آن به تب دنگی را با مشکل مواجه می‌کند. از ژوئیه 2024، این کشور با 138 مورد گزارش شده طی یک دوره دو ماهه و هشدارهایی در مورد شیوع احتمالی در ماه‌های آینده، شاهد افزایش قابل توجهی در موارد دنگی بوده است. این وضعیت نشان می‌دهد که در حالی که وزارتخانه اقداماتی را برای رسیدگی به تب دنگی انجام داده است، اثربخشی این اقدامات همچنان در برابر پس‌زمینه افزایش تعداد موارد و چالش‌های بهداشتی سیستمیک در حال آزمایش است.
اپیدمیولوژی تب دنگی
سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که تقریبا 390 میلیون نفر سالانه به دنگی مبتلا می‌شوند که 50 تا 100 میلیون نفر علائم بالینی را نشان می‌دهند. بروز دنگی در چند دهه گذشته به‌طرزی چشم‌افسا افزایش یافته است، با مواردی که از 505430 نفر در سال 2000 به بیش از 6.5 میلیون نفر در سال 2023 افزایش یافته است که بیش از 80 کشور را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است.
توسعه ایمنی
برخلاف برخی بیماری‌های ویروسی که در آن‌ها می‌توان از طریق عفونت گسترده به ایمنی گله دست یافت، ایمنی دنگی پیچیده است. عفونت با یک سروتیپ ایمنی مادام‌العمر را در برابر آن سروتیپ خاص ایجاد می‌کند اما فقط ایمنی جزئی و موقتی را در برابر سایر سروتیپ‌ها ایجاد می‌کند. این بدان معنی است که افراد می‌توانند با سروتیپ‌های مختلف مجدداً آلوده شوند که منجر به پیامدهای بیماری شدیدتر می‌شود. بنابراین، تصور نیاز به افراد زیادی برای ابتلا به بیماری برای ایجاد ایمنی به‌طور مستقیم در مورد دنگی صدق نمی‌کند، زیرا هر سروتیپ در مورد ایمنی رفتار متفاوتی دارد.
نتیجه
با توجه به روندهای کنونی، تب دنگی این پتانسیل را دارد که هم در ایران و هم در سطح جهانی به یک اپیدمی تبدیل شود، به‌ویژه که شرایط محیطی به دلیل تغییرات آب و هوایی برای پرورش پشه مساعدتر شده است. نظارت مستمر، مداخلات بهداشت عمومی و آگاهی جامعه برای کاهش خطرات مرتبط با شیوع دنگی ضروری است. با افزایش شهرنشینی و سفرهای جهانی (و با عنایت به حادثه تلخ و وسیع شیوع کووید19 در سال‌های 1398 تا 1401) نیاز به کنترل ناقل موثر و استراتژی‌های واکسیناسیون در مدیریت این بیماری عفونی نوظهور حیاتی‌تر از قبل شده است.
/انتهای پیام/
