ریخت‌شناسی دارو در ایران/
دکتر منوچهر دادگرنژاد: صنعت دارویی ایران با وجود تولید ۹۷ درصد داروهای مورد نیاز داخلی، در سال ۱۴۰۴ با بحران‌های ساختاری، اقتصادی و مدیریتی مواجه است. این گزارش بر اساس تحلیل داده‌های موجود تا سال ۱۴۰۳ و روندهای جاری تهیه شده و هدف آن جلب توجه ذی‌نفعان برای اصلاح نظام دارویی و تضمین سلامت عمومی است.
وضعیت موجود
- ارزش بازار دارویی:
ارزش بازار در سال ۱۴۰۲ حدود ۸٫۲۱ میلیارد دلار بود و با فرض رشد سالانه ۱۰-۱۵درصد در سال ۱۴۰۴ به حدود ۹٫۸۵ تا ۱۰٫۵ میلیارد دلار رسیده است. - ساختار زنجیره تأمین:
- تولید: ۱۱۴ کارخانه تولید داروهای انسانی و ۴۳ کارخانه تولید مواد اولیه فعال هستند. ۹۷ درصد داروها در داخل تولید می‌شوند، اما ۳۰ درصد مواد اولیه وارداتی است.
- پخش: ۶۰ شرکت پخش سراسری و ۱۸۰ شرکت استانی مسئول توزیع دارو هستند.
- عرضه: حدود ۱۵٬۰۰۰ داروخانه فعال وجود دارد که با چالش‌های نقدینگی و رقابت با پلتفرم‌های آنلاین مواجه‌اند.
- شرکت‌های اصلی و سهم بازار:
سه هلدینگ بزرگ کنترل ۶۶-۶۷ درصد بازار را در دست دارند:- تی‌پی‌کو، وابسته به تأمین اجتماعی: ۳۰ درصد سهم بازار، تمرکز بر داروهای ژنریک و بیوتکنولوژیک.
- برکت، وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام: ۲۰-۲۵ درصد سهم بازار، تمرکز بر داروهای بیوتکنولوژیک و واکسن.
- بانک ملی (از طریق گروه شفا و سرمایه‌گذاری ملی): ۱۵-۲۰ درصد سهم بازار، تمرکز بر داروهای ژنریک.
- رشد شرکت‌های کوچک‌تر:
- شرکت‌هایی مانند دکتر عبیدی، البرزدارو و سبحان دارو با تمرکز بر داروهای تخصصی رشد ۱۲-۲۰ درصدی در فروش داشته‌اند.
چالش‌های کلیدی
- وابستگی به مواد اولیه وارداتی۳۰ درصد و تأثیر تحریم‌ها.
- کمبود نقدینگیو بدهی‌های سنگین بیمه‌ها ۳۰ هزار میلیارد تومان در ۱۴۰۳.
- قیمت‌گذاری دستوریو تأخیر در تخصیص ارز ترجیحی.
- انحصاردر بخش تولید و پخش سه هلدینگ بزرگ ۶۶-۶۷ درصد بازار را کنترل می‌کنند.
- فشار بر داروخانه‌ها: ۴۰ درصد داروخانه‌ها در آستانه ورشکستگی هستند.
- کمبود داروهای حیاتی: بیش از ۱۰۰ قلم دارو از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها و انسولین کمیاب شده‌اند.
- مصرف بی‌رویه دارو: مصرف سرانه دارو در ایران ۴ برابر میانگین جهانی است.
- تراز تجاری منفی: صادرات دارو ۱۲۰٫۹ میلیون دلار در مقابل واردات ۱٫۳ میلیارد دلار در ۱۴۰۲.
ریشه‌های مشکلات آسیب‌شناسی
- سیاست‌های ناکارآمدمانند قیمت‌گذاری دستوری و چند نرخی ارز.
- عدم هماهنگی بین نهادهای نظارتی.
- تورم بالا۴۰ درصد و کاهش قدرت خرید.
- ضعف در نوآوری و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعهتنها ۰٫۵ درصد بودجه سلامت.
- فساد و رانت ساختاریدر تخصیص ارز و قراردادها.
اثرگذاری قوانین و مقررات دولتی
- قیمت‌گذاری دستوریباعث کاهش حاشیه سود و کمبود نقدینگی شده است.
- دخالت‌های غیرتخصصیو مقررات چندگانه، هماهنگی بین نهادها را کاهش داده است.
- قوانین ارزی و تحریم‌هاهزینه‌های تولید را تا ۴۰۰ درصد افزایش داده‌اند.
- ضعف نظارتیمنجر به نشت دارو به بازار سیاه شده است.
- تعدد قوانین و تغییرات مکرربرنامه‌ریزی بلندمدت را مختل کرده است.
تجربه‌های جهانی و درس‌های آموخته‌شده
- اتحادیه اروپا: شفافیت در تخصیص قراردادها و ایجاد نهاد ضدفساد.
- ایالات متحده: مدیریت تعارض منافع با ممنوعیت فعالیت مدیران دولتی در بخش خصوصی.
- آلمان: حمایت از داروخانه‌های کوچک با یارانه و قوانین ضد انحصار.
- سنگاپور: حمایت از استارتاپ‌های سلامت با صندوق سرمایه‌گذاری.
- کانادا: کنترل قیمت داروها و محدودیت انحصار.
- استرالیا: تقویت انجمن‌های داروسازی و کاهش رقابت ناسالم.
راه‌حل‌های پیشنهادی
کوتاه‌مدت:
- پرداخت فوری مطالبات بیمه‌ای ۱۸ هزار میلیارد تومان.
- تشکیل کارگروه مشترک ذی‌نفعان برای تخصیص عادلانه ارز.
- حمایت موقت از داروخانه‌ها معافیت مالیاتی، وام کم‌بهره.
- ارتقای سامانه تی‌تک برای شفافیت در تخصیص ارز و قراردادها.
بلندمدت:
- تصویب قوانین ضدتعارض منافع برای مدیران دولتی.
- کاهش انحصار با تعیین سقف سهمیه برای شرکت‌ها.
- ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری های مستقل سلامت برای حمایت از نوآوری.
- تقویت نقش انجمن داروسازان در سیاست‌گذاری.
- آموزش و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف بی‌رویه دارو.
نتیجه‌گیری و فراخوان
زنجیره تامین دارویی ایران در آستانه بحرانی است که سلامت عمومی را تهدید می‌کند. رانت، انحصار و سیاست‌های ناکارآمد، تولیدکنندگان و داروخانه‌ها را تحت فشار قرار داده‌اند. نجات این صنعت نیازمند عزم ملی، شفافیت، همکاری بین ذی‌نفعان و الگوبرداری از تجربه‌های موفق جهانی است.
انجمن داروسازان ایران می‌تواند با برگزاری نشست‌های مشترک، گام اول را برای اصلاح و ارتقا نظام دارویی بردارد.
/انتهای پیام/
