شناخت، پیش‌گیری، کنترل و درمان

درباره‌ی بیش فعالی (Hyperactivity)/

دکتر فیروزه کدخدابیگی: بیش فعالی Attention Deficit/Hyperactivity Disorder) ADHD) یک اختلال رشدی عصبی است که معمولا از دوران کودکی شروع می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با مشکلاتی در توجه، تمرکز، کنترل‌تکانه‌ها و سطح فعالیت بیش از حد مشخص می‌شود. براساس مطالعات، در فاصله‌ی سنین 5 تا 17 سالگی؛ از هر 10 کودک یک نفر به اختلال  ADHD مبتلاست. دانشمندان این عارضه را یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی ـ عصبی این گروه سنی می‌دانند. بیش‌فعالی کودکان، عمدتا مشکلاتی متعدد را به دنبال داشته و ممکن است روند تحصیل کودک را مختل کند. عدم تاب‌آوری در فضای کنترل شده‌ی کلاس درس و عدم تمرکز در هنگام مطالعه و یادگیری از شایع‌ترین مسائل این دوران به حساب می‌آید. پژوهش‌ها نشان می‌دهند، احتمال درگیری پسران با این عارضه تا دو برابر بیش از دختران بوده و معمولا با نشانه‌های متفاوتی همراه است. علائم ADHD می‌توانند به‌طوری گسترده‌ متفاوت باشند، اما معمولا شامل موارد زیر می‌شوند:

*بیش فعالی (Hyperactivity)

بی‌قراری و جنب و جوش زیاد، مشکل در نشستن آرام، دویدن و بالا رفتن از اشیا در موقعیت‌های نامناسب، مشکل در انجام آرام فعالیت‌ها

*تکانش‌گری (Impulsivity)

یکی از رایج‌ترین مشکلات در افراد ADHD رفتارهای تکانشی است. مانند انجام کارهای بدون فکرکردن به عواقب آن، قطع کردن صحبت دیگران، پاسخ  دادن قبل از تمام شدن سوال، مشکل در صبر کردن در صف، تصمیم گرفتن‌های ناگهانی و…

*بی‌توجهی (Inattention)

مشکل در تمرکز و توجه به جزییات، مشکل در پیگیری دستورالعمل‌ها و اتمام وظایف، حواس‌پرتی آسان، فراموشکاری و گم کردن وسایل، اجتناب از فعالیت‌هایی که نیاز به تلاش ذهنی طولانی دارند.

ADHD سه نوع اصلی دارد که بر اساس برجسته‌ترین علائم دسته‌بندی می‌شوند:

*نوع بی‌توجهی غالب (Predominantly Inattentive Presentation): قبلا به عنوان ADD شناخته می‌شد؛ با مشکل در تمرکز، توجه به جزییات، پیروی از دستورالعمل‌ها و سازماندهی مشخص می‌شود. در این نوع، بیش‌فعالی و تکانشگری معمولا کمتر دیده می‌شود یا اصلا وجود ندارد. برخی از علائم رایج ADHD نوع بی‌توجهی غالب عبارتند از: مشکل در حفظ تمرکز، مشکل در گوش دادن، مشکل در سازماندهی، اجتناب از فعالیت‌هایی که نیاز به تلاش ذهنی دارند، گم کردن وسایل، فراموشکاری، عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار، خیال‌پردازی بیش از حد.

مهم است بدانیم که همه‌ی افراد هر از گاهی ممکن است برخی از این علائم را تجربه کنند. اما در افراد مبتلا به ADHD نوع بی‌توجهی غالب، این علائم به طور مداوم وجود دارند و عملکرد روزانه آنها را مختل کند.

*نوع بیش فعالی ـ تکانش‌گری غالب (Predominantly Hyperactive_Impulsive Presentation): افراد مبتلا به این نوع، بیشتر با بیش‌فعالی (بی‌قراری، مشکل در نشستن، زیاد صحبت کردن) و تکانش‌گری (عمل کردن بدون فکر، قطع کردن صحبت دیگران) مشکل دارند و ممکن است مشکلاتی کمتر در تمرکز داشته باشند.

*نوع ترکیبی (Combined Presentation): این نوع، شایع‌ترین نوع ADHD است که فرد علائمی قابل توجه از هر دو دسته بی‌توجهی و بیش فعالی ـ تکانش‌گری را نشان می‌دهد. تشخیص ADHD نوع ترکیبی معمولا در دوران کودکی اتفاق می‌افتد، اما ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. این نوع ADHD ممکن است منجر به مشکلات در تعاملات اجتماعی، رابطه‌ها و عملکرد مدرسه یا محل کار شود.

علت دقیق به وجود آمدن بیش‌فعالی هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی در بروز آن نقش دارند.

عوامل ژنتیکی

*وراثت: مطالعات نشان داده‌اند که ADHD تا حدی زیاد ارثی است. اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده مبتلا باشند، احتمال ابتلای فرزندان نیز افزایش می‌یابد.

*ژن‌های خاص: ژن‌هایی متعدد در ارتباط با ADHD شناسایی شده‌اند، از جمله ژن‌هایی که در تنظیم دوپامین و نورآدرنالین (مواد شیمیایی مهم در مغز) نقش دارند.

عوامل محیطی

*قرار گرفتن در معرض مواد سمی در دوران بارداری: مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر توسط مادر در دوران بارداری، و همچنین قرار گرفتن در معرض سرب یا سایر مواد سمی؛ می‌تواند خطر ابتلا به ADHD را در کودک افزایش دهد.

*زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد: نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند یا وزن کمی هنگام تولد دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند.

*آسیب‌های مغزی: آسیب‌ به مغز در دوران کودکی (اگرچه نادر است) می‌تواند در برخی موارد منجر به علائمی شبیه به ADHD شود.

عوامل عصبی

*ساختار و عملکرد مغز:مطالعات تصویربرداری مغز نشان داده‌اند که افراد مبتلا به ADHD ممکن است تفاوت‌هایی در اندازه و فعالیت برخی از مناطق مغز داشته باشند؛ به‌ویژه در نواحی مرتبط با توجه، کنترل تکانه و عملکردهای اجرایی مانند (قشر جلویی مغز)

*انتقال دهنده‌های عصبی: اختلال در سطح یا عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و نورآدرنالین در مغز ممکن است در بروز علائم ADHD نقش داشته باشند.

سایر عوامل

*رژیم غذایی: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که رژیم غذایی نامناسب، کمبود برخی از مواد مغذی و حساسیت به برخی افزودنی‌های غذایی ممکن است علائم این اختلال را تشدید کند، اما شواهد قطعی در این زمینه وجود ندارد.

*عوامل روانی ـ اجتماعی: استرس شدید، محیط خانوادگی نامناسب و تجربیات آسیب‌زا در دوران کودکی ممکن است خطر ابتلا به ADHD را در افراد مستعد افزایش دهد. 

اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد داشته باشد، این تاثیرات می‌توانند در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان متفاوت باشد.

تاثیرات شناختی (Congnitive Impacts)

 بر مجموعه‌ای از فرآیندهای ذهنی تاثیر می‌گذارد که برای یادگیری، عملکرد و تعاملات روزمره ضروری هستند.

*مشکل در حفظ تمرکز بر روی یک کار یا فعالیت برای مدت طولانی، به ویژه اگر فعالیت خسته‌کننده یا تکراری باشد.

*مشکل در فیلتر کردن محرک‌های مزاحم و تمرکز بر روی اطلاعات مرتبط (فرد ممکن است به‌راحتی توسط صداها، تصاویر یا افکار دیگر منحرف شود.)

*مشکل در انجام چند کار به‌طور هم‌زمان و موثر (فرد ممکن است بین وظایف مختلف سردرگم شود و عملکرد کلی او کاهش یابد. یکی از ویژگی‌های اصلی ADHD دشواری در نگه داشتن توجه به مدت طولانی است. این افراد ممکن است هنگام انجام وظایف مدرسه، کار یا فعالیت‌های دیگر به‌راحتی حواس‌شان پرت شود.)

*فراموش کردن کارها و مسئولیت‌ها، مثل فراموشی موعدهای مهم یا انجام ندادن وظایف روزانه؛ از دیگر پیامدهای شایع در این اختلال است.

* ناتوانی در برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی

 تاثیرات عاطفی (Emotion Impacts)

ADHD فقط یک اختلال نقص توجه نیست و می‌تواند تاثیرات عاطفی قابل توجهی بر افراد بگذارد. این تاثیرات می‌توانند به صورت مستقیم ناشی از خود ADHD باشند یا به صورت غیرمستقیم از طریق تجربیات فرد در زندگی روزمره به وجود آیند. برخی از تاثیرات عاطفی رایج در این‌جا ذکر شده‌اند:

*تنظیم هیجانی دشوار (واکنش‌های هیجانی شدیدتر و ناگهانی‌تر، تحمل پایین در برابر ناامیدی و سرخوردگی، خلق و خوی ناپایدار و تغییرات سریع در احساسات)

*عزت نفس پایین (احساس بی‌کفایتی و ناتوانی، مقایسه خود با دیگران و احساس عقب‌ماندگی، ترس از شکست و انتقاد)

*اضطراب و افسردگی (احتمال بیشتر برای ابتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی، احساس نگرانی و استرس مداوم، احساس غم و اندوه و بی‌علاقگی به فعالیت‌ها)

*ناامیدی و خشم (احساس ناامیدی از عدم توانایی در رسیدن به اهداف، خشم و عصبانیت ناشی از مشکلات و موانع پیش رو، احساس گناه و پشیمانی از اشتباهات)

* تاثیرات اجتماعی (Social Impacts)

 تاثیرات اجتماعی اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی قابل توجه و چندوجهی است. این تاثیرات، هم بر فرد مبتلا و هم بر اطرافیانش، از جمله خانواده و دوستان اثر می‌گذارد.

*مشکلات در تعاملات اجتماعی، منجر به جدایی عاطفی، نارضایتی از دوستی‌ها و حتی مشکلات خانوادگی می‌شود.

*قضاوت‌های نادرست و فشار اجتماعی به دلیل بی‌توجهی به جزییات یا حواس‌پرتی

*افزایش خطر ابتلا به اضطراب اجتماعی: مطالعات نشان داده‌اند که از هر 10 کودک مبتلا ADHD، ممکن است 3 نفر به اختلالات اضطرابی مبتلا باشند.

* تاثیرات جسمانی  (Pysical Impacts)

تاثیرات مستقیم:

*مشکلات خواب: افراد مبتلا اغلب در به خواب رفتن، در خواب ماندن یا داشتن خواب با کیفیت مشکل دارند. این مشکلات می‌تواند ناشی از فعالیت بیش از حد مغز، اضطراب یا مشکل در تنظیم ریتم شبانه‌روزی باشد.

*بی‌قراری و فعالیت بیش از حد: این مورد از ویژگی‌های اصلی ADHD است و می‌تواند منجر به خستگی جسمانی، درد عضلانی و مشکلات دیگر شود.

*مشکلات حسی: برخی از افراد مبتلا به ADHD حساسیتی بیشتر به محرک‌های حسی مانند صدا، نور، بو یا لمس دارند. این حساسیت می‌تواند منجر به ناراحتی جسمانی، اضطراب و اجتناب از موقعیت‌های خاص شود.

*تاخیر در مهارت‌های حرکتی (تاخیر در کسب مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت)

مشکلات در تنظیم اشتها (پر خوری، کم خوری)

تاثیرات غیر مستقیم:

*آسیب‌های تصادفی (به دلیل بی‌توجهی و تکانش‌گری)

*مشکلات گوارشی: استرس و اضطراب ناشی از ADHD می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی مانند سندروم روده تخریک‌پذیر(IBS) شود.

*سردرد و میگرن (به دلیل استرس و کمبود خواب)

*ضعف سیستم ایمنی (به دلیل استرس مزمن)

*مشکلات قلبی و عروقی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که ADHD با افزایش خطر ابتلا به مشکلات قلبی و عروقی مانند فشار خون بالا مرتبط است. البته، این ارتباط هنوز به‌طور کامل درک نشده است.

مهم است توجه کنید که همه‌ افراد مبتلا به این اختلال، این تاثیرات جسمانی را تجربه نمی‌کنند و شدت این تاثیرات می‌تواند متفاوت باشد. همچنین، بسیاری از این مشکلات می‌توانند با درمان مناسب بهبود یابند.

و در آخر اینکه  ADHDیک اختلال واقعی است و نباید به‌عنوان یک مشکل رفتاری ساده تلقی شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به افراد مبتلا به ADHD کمک کند تا پتانسیل کامل خود را تحقق بخشند.

درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی شامل روش‌های دارودرمانی، درمان‌های روانشناختی (رفتاردرمانی، مشاوره والدین، آموزش‌های مهارت‌های اجتماعی)، تغییرات در سبک زندگی و تکنیک‌های مدیریتی و خانواده درمانی است، که هدف آن‌ها کنترل و کاهش علائم این اختلال است.

/انتهای پیام/