از تهدید تا آمادگی ساختاری/
بابک مصدق: تنش‌های ژئوپلیتیک، تحریم‌های بین‌المللی و منازعات منطقه‌ای از جمله تهدیدات اساسی برای تداوم زنجیره تأمین دارو در کشورهایی با ساختار واردات‌محور محسوب می‌شوند. ایران، به‌دلیل وابستگی بالا به واردات مواد اولیه دارویی، در برابر چنین بحران‌هایی آسیب‌پذیر است.
این مقاله با بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی -نظیر بحران دارویی در اوکراین– و توصیه‌های سازمان‌هایی مانند WHO، و با درنظرگیری ویژگی‌های ساختاری و تنظیم‌گری صنعت داروی ایران، چارچوبی پیشنهادی برای ارتقای تاب‌آوری شرکت‌های دارویی کشور در شرایط بحران ارائه می‌دهد.
۱. استقرار ساختار نهادی مدیریت بحران در سطح شرکت‌ها و صنعت
- تشکیل «ستاد واکنش اضطراری» در ساختار شرکت‌های دارویی، متشکل از نمایندگان حوزه‌های تولید، زنجیره تأمین، تنظیم‌گری و فناوری اطلاعات
- اتصال این ستاد به سطح عالی تصمیم‌گیری شرکت‌ها برای کاهش بروکراسی و افزایش سرعت واکنش در بحران
- طراحی سناریوهای مختلف بحران (نظیر جنگ، تحریم ثانویه، انسداد مالی) و تدوین پروتکل‌های متناسب با هر سناریو
۲. مقاوم‌سازی زنجیره تأمین و کاهش وابستگی راهبردی
- شناسایی مواد اولیه و اقلام با ریسک بالای وارداتی و بررسی امکان جایگزینی داخلی
- ایجاد بانک اطلاعاتی ریسک تأمین در سطح صنعت و تدوین شاخص‌های هشدار زودهنگام کمبود
- تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان از کشورهای کم‌ریسک‌تر منطقه‌ای (نظیر اوراسیا، شرق آسیا)
- توسعه خطوط تولید انعطاف‌پذیر و قابل انتقال در داخل کشور با حمایت نهادهای نظامی و دانش‌بنیان
۳. طراحی زیرساخت لجستیکی چندلایه با پشتیبانی داخلی
- ایجاد انبارهای منطقه‌ای استراتژیک با همکاری شرکت‌های پخش بزرگ برای توزیع اضطراری
- توسعه مسیرهای توزیع جایگزین (زمینی و هوایی) با مشارکت سازمان غذا و دارو، هلال‌احمر و نهادهای نظامی
- بهره‌گیری از ظرفیت لجستیکی نهادهای حاکمیتی در شرایط انسداد شبکه حمل‌ونقل عمومی
۴. توسعه سامانه‌های داده‌محور و هشدار پیش‌دستانه
الگوی برتر: در بحران اوکراین، شرکت Biopharma با استفاده از داشبورد بلادرنگ موجودی و مصرف، توانست توزیع هدفمند و مبتنی‌بر داده را محقق سازد.
- پیاده‌سازی داشبوردهای هوشمند در شرکت‌های دارویی جهت پایش موجودی، مصرف و توزیع
- اتصال این داشبوردها به سامانه‌های تی‌تک، انبارها و مراکز درمانی برای تحلیل بلادرنگ وضعیت
- استفاده از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی کمبودها و بهینه‌سازی تخصیص منابع
۵. تقویت همکاری بین‌شرکتی و منطقه‌ای
- ایجاد کنسرسیوم‌های تولید قراردادی (Emergency CMOs) میان شرکت‌ها جهت استفاده از ظرفیت‌های مازاد
- انعقاد توافق‌نامه‌های انتقال فناوری و تولید مشترک با شرکت‌های منطقه‌ای (ترکیه، هند، روسیه)
- ایجاد چارچوب همکاری با نهادهای بشردوستانه یا نظامی برای تضمین استمرار تولید در وضعیت اضطراری
۶. بازطراحی فرآیندهای تنظیم‌گری با رویکرد بحران‌محور
- تدوین دستورالعمل‌های فوریتی برای تسریع در ثبت دارو، تخصیص سهمیه اضطراری و ترخیص گمرکی
- راه‌اندازی «پنجره واحد بحران» در سازمان غذا و دارو برای تسهیل تعاملات تأمین و تخصیص منابع
- هماهنگی با گمرک، بانک مرکزی و وزارت امور خارجه برای ایجاد مسیرهای اضطراری تخصیص ارز و واردات اقلام حیاتی
۷. توانمندسازی منابع انسانی برای مدیریت بحران
- طراحی دوره‌های آموزشی تخصصی برای مدیران میانی و ارشد در حوزه تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت، مدیریت زنجیره بحران و ارتباطات اضطراری
- برگزاری مانورهای سالانه شبیه‌سازی بحران با مشارکت سازمان غذا و دارو و نهادهای امدادی
- تدوین چارچوب صلاحیت حرفه‌ای مدیران بحران در صنعت دارو
نتیجه‌گیری:
در فضای ژئوپلیتیک پرریسک کنونی، تاب‌آوری زنجیره تأمین دارویی از یک انتخاب به ضرورتی استراتژیک برای بقا و رشد تبدیل شده است. اتخاذ رویکردی سیستماتیک، داده‌محور و بین‌بخشی در مدیریت بحران، شرط اساسی حفظ دسترسی پایدار به درمان‌های حیاتی در ایران محسوب می‌شود.
پیشنهادهای کلیدی برای سیاست‌گذاران و فعالان صنعت دارو در ایران:
- توسعه زیرساخت‌های داده‌محور و تحلیلی در سطح صنعت
- ایجاد ظرفیت‌های مشترک تولیدی و لجستیکی با حمایت نهادهای حاکمیتی
- تدوین بسته سیاستی ویژه بحران توسط سازمان غذا و دارو با مشارکت بخش خصوصی
- تقویت سرمایه انسانی مجهز به مهارت‌های مدیریت بحران
تاب‌آوری، نه یک پروژه موقتی، بلکه یک مزیت رقابتی پایدار برای شرکت‌های آینده‌نگر است.
منابع:
- World Health Organization (WHO). Maintaining essential health services during conflict and emergency situations.
- McKinsey & Company. (2022). Building resilience in pharma supply chains.
- Biopharma Ukraine. https://biopharma.ua/en/
- Building Resilient Supply Chains in Wartime Ukraine.
- Pharmaceutical Commerce. https://www.pharmaceuticalcommerce.com
/انتهای پیام/
