تهدیدها و چالش‌ها در صنعت دارو

قطعی‌های مکرر برق، و بحران انرژی/

دکتر یاسمن آوازه، (داروساز، دستیار تخصصی اقتصاد و مدیریت دارو): در حال حاضر در ایران، بحران انرژی یکی از چالش‌های بزرگی است که می‌تواند تأثیری زیاد بر زنجیره تأمین دارو که یکی از بخش‌های حیاتی کشور است بگذارد. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، در سال 2023، حدود 40 درصد از تولید صنعتی در کشورهای در حال توسعه به دلیل ناپایداری انرژی دچار اختلال شده بود (1). این آمار نشان‌دهنده اهمیت تأمین پایدار انرژی برای بخش‌های حیاتی، به‌ویژه زنجیره تأمین دارو است. این مسئله در کشوری مثل ایران که با چالش‌های ساختاری و تحریم‌های اقتصادی روبه‌روست اثری جدی‌‌تر دارد. در سال 2023، ایران با کمبود بیش از 30 درصدی در تأمین برق موردنیاز برای صنایع مختلف مواجه بوده است که این رقم تأثیر مستقیم بر صنایع حساس از جمله داروسازی داشته است.
زنجیره تأمین دارو مجموعه‌ای از فرآیندهایی است که از تأمین مواد اولیه آغاز و تا تحویل دارو به مصرف‌کننده نهایی ادامه می‌یابد. این فرآیندها شامل تأمین مواد اولیه، تولید دارو، ذخیره‌سازی، بسته‌بندی، توزیع و دسترسی به داروها است. در هر یک از این مراحل، عواملی مختلف می‌توانند اثرگذار باشند و اختلال در هر بخش از زنجیره ممکن است منجر به کاهش توانایی در تأمین داروهای مورد نیاز و در نتیجه بروز مشکلات جدی در دسترسی به داروها شود.
با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله سعی شده است به بررسی اثرات بحران انرژی بر هریک از اجزای زنجیره تأمین دارو پرداخته شود.

تأثیر ناپایداری در تامین انرژی بر اجزای کلیدی زنجیره تأمین دارو

1. فرآیندهای تولید

• زمان‌بندی و ظرفیت تولید: تأمین ناپایدار انرژی باعث توقف‌های غیرمنتظره در خطوط تولید می‌شود و برنامه‌های تولید را مختل کرده و در نتیجه منجر به کاهش ظرفیت تولید و ایجاد تاخیر در زمان‌بندی تحویل داروها و در نهایت منجر به ایجاد کمبود در بازار می‌شود (2).
بر اساس گزارشی از سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود 60 درصد از توقف‌های تولید دارو در کشورهای در حال توسعه به مشکلات زیرساختی انرژی از جمله قطعی برق مرتبط بوده است (3). همچنین بر اساس آمار منتشر شده، میزان تولید دارو در مرداد ماه 1403 نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، 30 درصد کاهش داشته است که گفته شده بخشی مهم از این افت تولید، ناشی از کمبود انرژی بوده است.
• کنترل کیفیت و رگولاتوری: تأمین ناپایدار انرژی فرآیندهای حساس به دما در تولید داروها را مختل می‌کند و این امر می‌تواند بر کیفیت دارو اثر گذاشته و در نتیجه منجر به نقض استانداردهای نظارتی شود (2).
• بار کاری نیروی انسانی: به‌منظور جبران زمان از دست‌رفته ناشی از تأمین ناپایدار انرژی، برخی شرکت‌ها به تغییر ساعات کاری روی آورده‌ که منجر به افزایش بار کاری، خستگی کارکنان و کاهش بهره‌وری می‌شود (4). بر اساس مطالعه‌ای از مؤسسه پژوهشی مک‌کنزی، تغییرات ساعات کاری ناشی از کمبود انرژی در صنایع حساس مانند داروسازی می‌تواند تا 15 درصد بهره‌وری کارکنان را کاهش دهد (5).

2. تأمین و تدارک مواد اولیه

کمبود انرژی در بنادر و سیستم‌های حمل‌ونقل می‌تواند به تأخیر در تحویل مواد اولیه منجر شود (4). طبق گزارشی از بانک جهانی، 30 درصد از تأخیرهای حمل‌ونقل مواد اولیه دارویی در کشورهای در حال توسعه ناشی از مشکلات تأمین انرژی و ناکارآمدی در بنادر و سیستم‌های حمل‌ونقل است. (6).

3. لجستیک و توزیع

• لجستیک زنجیره سرد: حمل‌‌ونقل داروهای حساس به دما، مانند واکسن‌ها و محصولات بیولوژیک به نگهداری در شبکه‌ای از زنجیره سرد وابسته است. قطعی برق یا نوسان انرژی، یکپارچگی زنجیره دمای این محصولات را به خطر می‌اندازد و می‌تواند منجر به کاهش کیفیت، واردشدن خسارت به محصولات، و افزایش هزینه‌ شود (7).
بر اساس مطالعه‌ای از مرکز تحقیقات دارویی دانشگاه آکسفورد، هر ساله حدود 25 درصد از واکسن‌ها به دلیل اختلال در زنجیره سرد و نگهداری نامناسب دمایی از بین می‌روند (8).
• توزیع: کمبود انرژی، زیرساخت‌ها‌ و هزینه‌های حمل‌ونقل را تحت تأثیر قرار داده و باعث تأخیر در تحویل داروها به مراکز درمانی می‌شود که این به معنای اختلال در دسترسی به داروها است (7).

4. نظارت، مدیریت اطلاعات و برنامه‌ریزی

تأمین ناپایدار انرژی، هم برای شرکت‌های داروسازی و هم برای سازمان ناظر یعنی سازمان غذاودارو باعث محدودیت در دسترسی به داده‌های بلادرنگ درباره وضعیت فرآیندهای زنجیره تأمین می‌شود. اینچنین اطلاعات کافی برای تصمیم‌گیری‌های مرتبط با تخصیص منابع و یا سایر فرآیندها مانند زمان‌بندی تولید و توزیع با اختلال مواجه می‌شود. طبق گزارش منتشرشده توسط Deloitte، در صنایع دارویی وابسته به انرژی، کمبود اطلاعات بلادرنگ می‌تواند منجر به ایجاد 20 درصد تأخیر در برنامه‌ریزی و تخصیص منابع شود (9).

5. مدیریت هزینه‌ها

ناکارآمدی‌های ناشی از کمبود انرژی و نیاز به منابع جایگزین مانند ژنراتورها، موجب افزایش هزینه‌های عملیاتی و به دنبال آن فشار مالی بیشتر به شرکت‌های دارویی و به‌طور کل نظام سلامت کشور می‌شود (4). طبق گزارش مؤسسه بین‌المللی انرژی (IEA)، افزایش 10 درصدی در هزینه‌های انرژی می‌تواند تا 5 درصد هزینه‌های تولید در صنعت داروسازی را افزایش دهد، به‌ویژه در کشورهایی با زیرساخت ضعیف (10).

نتیجه‌گیری

همان‌طور که بررسی شد، ناپایداری در تأمین انرژی می‌تواند اثراتی عمیق بر اجزای زنجیره تأمین دارو بگذارد. ناپایداری در تأمین انرژی نه تنها باعث اختلال در فرآیند تولید دارو می‌شود، بلکه تأثیرات منفی در تأمین مواد اولیه، لجستیک، کنترل کیفیت و مدیریت هزینه‌ها خواهد داشت. همچنین، اختلال در دسترسی به اطلاعات بلادرنگ می‌تواند روند تصمیم‌گیری‌های استراتژیک را دچار مشکل کند. علاوه بر این، عواملی مانند تحریم‌ها و ناکارآمدی در بهره‌برداری از منابع انرژی می‌توانند این بحران را تشدید کرده و فشاری بیشتر بر صنعت داروسازی وارد کنند. این اختلالات می‌تواند توانایی صنعت داروسازی را در تأمین داروهای ایمن، مؤثر و باکیفیت به خطر بیاندازد. به‌طوری که بررسی‌ها نشان داده است هر ساعت توقف در تولید داروهای ضروری، می‌تواند دسترسی بیش از ده هزار بیمار به داروها را تحت تأثیر قرار دهد (11).
حال سوال اساسی این است که صنعت داروسازی ایران چگونه می‌تواند این چالش‌ها را مدیریت کرده و به تأمین پایدار داروها بپردازد؟ پاسخ به این سوال نیازمند اتخاذ رویکردی چندجانبه است که شامل بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و بهره‌برداری بهینه از منابع انرژی می‌شود.

ادامه دارد…

منابع
1. International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook 2023.
2. Vann Yaroson E, Breen L, Hou J, Sowter J. Examining the impact of resilience strategies in mitigating medicine shortages in the United Kingdom’s (UK) pharmaceutical supply chain (PSC). Benchmarking: An International Journal. 2023.
3. World Health Organization, Health and Sustainable Development Report, 2021.
4. Bilal AI, Bititci US, Fenta TG. Effective Supply Chain Strategies in Addressing Demand and Supply Uncertainty: A Case Study of Ethiopian Pharmaceutical Supply Services. Pharmacy. 2024;12(5):132.
5. McKinsey & Company, “Operational Challenges in Energy-Dependent Industries, 2022.
6. World Bank, Supply Chain Disruptions in Emerging Economies, 2021.
7. Elarbi M, Masmoudi M, Ayadi O, Masmoudi F. The impact of transshipment and staggered deliveries on pharmaceutical supply chain performance. Supply Chain Forum: An International Journal. 2024.
8. Oxford Vaccine Group, Cold Chain Challenges in Vaccine Delivery, 2020.
9. Deloitte Insights, “Real-Time Data Challenges in Energy-Dependent Supply Chains, 2021.
10. International Energy Agency, Energy Costs in Pharmaceutical Manufacturing, 2022.
11. Pharmaceutical Supply Chain Journal, Impact of Production Delays on Drug Access, 2022.