این صنعت داروهای ضد سرطان است

نگاهی به ظرفیت‌های شگفت‌انگیز گیاهان دارویی/

دکتر علیرضا حبیب زاده، (مدرس دانشگاه و مدیر توسعه گیاهان دارویی شرکت تماد): سرطان دومین علت مرگ‌ومیر در جهان است. در سال 2022 سازمان بهداشت جهانی 20 میلیون مورد جدید ابتلا به سرطان و همچنین 9.7 میلیون مرگ ناشی از سرطان را به ثبت رساند. طبق پیش‌بینی‌ها در سال 2050، 35 میلیون نفر ابتلا به سرطان و 18.5 میلیون مرگ در جهان به ثبت خواهد رسید. این درحالی است که در ایران سالانه 150 هزار مورد ابتلا به سرطان در کشور ثبت می‌شود؛ که حدود 55 هزار نفر از هموطنان سالانه بر اثر ابتلا به انواع سرطان فوت می‌کنند!

امروزه دانشمندان با بهره‌گیری از روش‌های مختلف، اقدام به درمان و معالجه سرطان می‌کنند. جراحی، رادیوتراپی، ایمونوتراپی، هورمون‌تراپی و در آخر شیمی‌درمانی از روش‌های متداول هستند که هرکدام از آن‌ها عوارض جانبی خود را دارند.

روش‌های پیشگیری از سرطان در کنار روش‌های درمان مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. یکی از این گزینه‌ها استفاده از گیاهان دارویی و منابع گیاهی است. مطالعات نشان داده که میوه‌ها، سبزیجات و بالطبع داروهای گیاهی با خصوصیات متنوع فارماکولوژیک، منابع غنی از ترکیباتی همچون فلانوئیدها، ترپن‌ها، آلکالوئیدها و… هستند که قابلیت پیشگیری و حتی درمان سرطان‌ها را دارند.

یکی از مهم‌ترین ترکیبات ضد سرطان فلاونوئیدها هستند. کوئرستین (Quercetin) به‌عنوان یکی از ترکیبات فلاونوئیدی در گیاهان متنوعی همچون میوه‌ها، چای، قهوه و سبزیجات وجود دارد و در مطالعات مختلف گزارش‌هایی از مهار سلول‌های سرطان مردان و زنان ارائه شده است. رسوراترول(Resveratrol) از دیگر ترکیبات فلاونوئیدی در انگور بوده که بر مرحله شروع، ارتقا و پیشرفت سرطان اثرگذار است. از غنی‌ترین گیاهان حاوی فلاونوئید می‌توان به گونه گیاهی اسکوتلاریا (Sctellaria baicalensis) اشاره کرد که در مطالعات مختلف رشد تومور را تا حدود 60% در سرطان رحم کاهش می‌دهد.

با وجود گزارش‌های متعدد در زمینه خاصیت آنتی‌اکسیدان و آنتی‌کنسر ترکیبات مختلف، بسیاری از آن‌ها در مسیر آزمایشات حیوانی یا بالینی و یا در قالب کارهای مطالعاتی قرار گرفته‌اند. اما برخی ترکیبات گیاهی در حال حاضر در دنیا وجود دارد که تمام این مراحل را گذرانده و نقش درمان سرطان را برعهده دارند.

از این ترکیبات می‌توان به ماده موثره تاکسول، آلکالوئیدها گیاه وینکا، ماده موثره کامپتوتسین (Camptothecin) و پودوفیلوتوکسین (Podophyllotoxin) اشاره کرد. این ترکیبات که از سه نوع گونه گیاهی استخراج می‌شوند؛ توانسته‌اند در داخل کشور یک گردش مالی نزدیک 1000 میلیارد تومان را به خود تخصیص دهند و در درمان سرطان‌های مختلف با سطوح پیشگیری متفاوت اثرگذار باشند.

تاکسول به‌عنوان یک ترکیب پیچیده بیوشیمیایی و دارای خاصیت ضد سرطان عموما از درخت سرخدار استخراج می‌شود. این ماده در سال 1992 و در سال 1994 برای سرطان زنان از FDA تائیدیه گرفت و بعد از آن بر روی سرطان ریه استفاده شد، در حال حاضر محصولات نیمه سنتزی این ترکیب با نام‌های Docetaxel Paclitaxel, Cabazitaxel در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌شود. این ترکیبات طبق آمارنامه دارویی به مقدار 2.1 میلیون و متوسط گردش مالی سالانه 5 هزار میلیارد ریال وارد و تولید می‌شوند.

گونه گیاهی دوم آلکالوئیدهای گیاه وینکا (Vinca)با دارا بودن ترکیباتی همچون وین بلاستین (Vinblastine)، وین کریستین((Vincristine از مواد موثره مهم در داروهای ضد سرطان هستند. این ترکیبات به‌صورت وین کریستین سولفات، وین بلاستین سولفات و وینورلبین) (Vinorelbine در بازار عرضه می‌شود. وین بلاستین، وین کریستین در درمان کارسینوم زنان به‌کار می‌رود. وینورلبین نیز به‌عنوان یک مشتق نیمه سنتزی وین بلاستین به‌صورت خوراکی و یا داخل وریدی در برخی از سرطان‌ها همچون ریه کاربرد دارد. گردش مالی این ترکیبات که اعظم آن وارداتی است، 2500 میلیارد ریال است.

ماده موثره کامپتوتسین (Camptothecin) از گونه گیاهی به‌نام درخت شاد (Camptotheca acuminata) با فعالیت ضد سرطانی است؛ که برخی از داروهای نیمه مصنوعی آن همچون ایرینوتکان (Irinotecan)، توپوتکان (Topotecan) به‌صورت هیدروکلراید و روبیتکان در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌شود. این داروها در درمان سرطان متاستیک کولورکتان و همچنین درمان سرطان ‌های پیشرفته زنان استفاده می‌شود. گردش مالی مشتقات این ترکیب در کشور حدود 900 میلیارد ریال است و آخرین ترکیب، پودوفیلوتوکسین است که از بافت گونه‌های Podophyllum استخراج می‌شود. مشتقات نیمه‌سنتزی آن با نام‌های Etoposide ، Teniposideدر بازار عرضه می‌شود و یک گردش مالی 380 میلیارد ریالی را به‌خود اختصاص داده است.

با وجود چنین حجم مالی از ترکیبات گیاهی در داروهای ضد سرطان و اطمینان از این نکته که مواد موثره پایه گیاهی کاملا وارداتی هستند، سوالی که مطرح است این‌است که چرا با وجود ظرفیت گیاهان دارویی مذکور در کشور، وجود دانشمندان برجسته در دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها اقدامات موثر در تولید چنین مواد موثره‌ای در داخل کشور صورت نگرفته است؟

مسلما ظرفیت‌های بالای گیاهان دارویی و زیرساخت‌های مناسب دارویی در کشور و بالطبع ارتباط این صنایع با متخصصین می‌تواند منجر به تولید مواد موثره با ارزش که داروهای ضد سرطان یک نمونه از ظرفیت‌های گیاهان دارویی است، منجر شود و با این کار علاوه بر اشتغال‌زایی بالای متخصصان، ارزآوری مناسب برای کشور، تامین امنیت دارو در شرایط مختلف کشور را فراهم آورد.

*داشبورد آمارنامه دارویی سازمان غذاودارو

/انتهای پیام/